Birleştirilmiş sınıflı köy ilköğretim okullarında görevli müdür, yetkili öğretmenlerin stres kaynakları

Abstract

Bu bölümde, araştırmaya ilişkin bir özet, ulaşılan sonuçlar ve bu sonuçlara dayalı olarak geliştirilen öneriler yer almaktadır. Özet Her alanda baş döndürücü değişimlerin olduğu bir çağda yaşamaktayız. Bireylerin ve örgütlerin bu hızlı değişime uyum sağlama davranışlarını kazanmaları büyük bir sorun oluşturmakta ve onları strese sürüklemektedir. Stres, günümüz insanının mutsuz olmasına neden olan etkenlerin başında gelmektedir. Bireyi hem psikolojik olarak yıkmakta hem de kalp, sinir, mide v.b. vücut fonksiyonlarında probleme yol açmaktadır. Örgütler açısından baktığımızda, örgütteki iş gören ve yöneticilerin performansını azaltmakta ve örgütün amaçlarına ulaşmasına engel oluşturmaktadır. Tüm örgütler gibi eğitim örgütlerindeki iş görenler de stresten etkilenmektedir. Özellikle temel eğitim sistemi olan okulun üretmeni konumundaki öğretmenler, stres kaynaklarından olumsuz yönde etkilenmektedirler. Bu araştırmanın amacı, eğitim örgütlerinden biri olan birleştirilmiş sınıflı köy ilköğretim okullarındaki müdür yetkili öğretmenlerin stres kaynaklarını saptamak ve bu stres kaynaklarına ilişkin müdür yetkili öğretmenlerin görüşleri arasında; cinsiyet, yaş, hizmet süresi, mezun olunan okul, okutulan sınıftaki öğrenci sayısı, köy ortamında bulunma durumu ve okuttuğu sınıf bağımsız değişkenlerine göre anlamlı bir farklılık olup olmadığını ortaya koymaktır. Tarama modeline dayalı betimsel bir çalışma olan bu araştırmanın evrenini, 2001-2002 eğitim-öğretim yılında Malatya'nın Pütürge ilçesinde 134 çalışan birleştirilmiş sınıflı köy ilköğretim okullarında görevli 104 müdür yetkili öğretmen oluşturmaktadır. Araştırmaya müdür yetkili öğretmenlerin hepsi katıldığı için örnekleri alınmamış; değerlendirmeler anketi geçerli sayılan 85 denek üzerinden yapılmıştır. Araştırmada veri toplama tekniği olarak anket kullanılmıştır. Ölçme aracı olarak kullanılan anketteki sorular, Aslan (1995), özben (1997) ve Yılmaz'ın (2001) araştırmalarında kullandıkları anketlerin bu araştırma için uygun olanlarından seçilmiş; ayrıca araştırmacının danışmanı ve diğer uzmanlar ile Malatya Milli Eğitim Müdürlüğü İlköğretim Müfettişlerinin de görüşleri alınarak araştırmacının kendisi tarafından geliştirilmiştir. Araştırma anketi (EK-1), 45 sorudan oluşmaktadır. Ankette değerlendirmeler için Likert tipi 5'li dereceleme ölçeği kullanılmıştır. Her sorunun karşısında "PEK ÇOK (5) ", "ÇOK (4) ", "ORTA (3)", "AZ (2)" ve "HİÇ (1)" seçenekleri bulunmaktadır. Anketler aracılığı ile toplanan veriler, bilgisayar ortamında SPSS 11.0 istatistik paket programı kullanılarak çözümlenmiştir. Verilerin çözümlenmesinde araştırma grubunun sorulara verdikleri yanıtların analizi; frekans, yüzde, ortalama, standart sapma, t testi ve tek yönlü varyans analizi kullanılarak yapılmıştır. Analiz sonuçları uygun tablolar halinde gösterilmiştir. Sonuçlar Araştırmada elde edilen sonuçlar, alt problemlerde yer alan stres boyutlarının, müdür yetkili öğretmenler tarafından en çok stres yaratıcı olarak görülen kaynaklarını içerenlerden başlamak üzere, araştırmanın genel sonucuyla birlikte aşağıda verilmektedir: 1- Müdür yetkili öğretmenlerin en çok stres yaratıcı olarak gördükleri stresörler, araştırmanın "okul yönetimi" boyutunda yoğunlaşmaktadır (X=2,74). Bu araştırmada müdür yetkili öğretmenler için stres kaynağı olarak ortaya çıkan "okul yönetimi" boyutu içerisinde "okul-çevre ilişkilerini düzenlemek ve 135 sürdürmek" (6. kaynak) "en çok" ; "resmi yazıların okula zamanında ulaşmaması, yanıt vermek için gerekli zaman ve olanakların kısıtlı olması (9. kaynak) ise "en az" stres yaratıcı olarak görülmüştür. Araştırmanın bu boyutuyla ilgili stres kaynaklarına ilişkin olarak müdür yetkili öğretmenlerin görüşleri arasında; cinsiyet, yaş, hizmet süresi, mezun olunan okul, okutulan sınıftaki öğrenci sayısı, köy ortamında daha önce bulunma durumu ve okuttukları sınıf değişkenlerine göre anlamlı bir farklılık bulunmamaktadır. 2- Birleştirilmiş sınıflı köy ilköğretim okullarında görevli müdür yetkili öğretmenler, "Öğrencilerin tutum ve davranışları" boyutunu "az" düzeyinde (X=2,46) stres yaratıcı olarak görmektedirler. Bu boyutta yer alan "farklı sınıflardan öğrencilerin bir araya gelmesiyle oluşan kavga-gürültü ortamı" (30. kaynak) "en çok" ; "öğrencilerin büyük kısmının eğitim öğretim yılı boyunca ders araç-gereçlerini sağlamadan okula gelmeleri" (31. kaynak) ise "en az" stres yaratıcı olarak görülmüştür. Araştırmanın bu boyutuyla ilgili stres kaynaklarına ilişkin olarak müdür yetkili öğretmenlerin görüşleri arasında; cinsiyet, yaş, hizmet süresi, mezun olunan okul, okutulan sınıftaki öğrenci sayısı, köy ortamında daha önce bulunma durumu ve okuttukları sınıf değişkenlerine göre anlamlı bir farklılık bulunmamaktadır. 3- "Velilerin tutum ve davranışları" boyutuna ilişkin stres kaynaklarını müdür yetkili öğretmenler "az" düzeyinde (X=2,28) stres yaratıcı olarak görmektedirler. Bu boyutta yer alan "velilerin öğretmeni hala veteriner, ziraatçı ve sağlık elemanı olarak algılamaları ve bu yöndeki beklentileri" (35. kaynak) "en çok" ; 136 "velilerin okula karşı ilgisiz olmaları" (34. kaynak) ise "en az" stres yaratıcı olarak görmüştür. Araştırmanın bu boyutuyla ilgili stres kaynaklarına ilişkin olarak müdür yetkili öğretmenlerin görüşleri arasında; cinsiyet, yaş, hizmet süresi, mezun olunan okul, okutulan sınıftaki öğrenci sayısı, köy ortamında daha önce bulunma durumu ve okuttukları sınıf değişkenlerine göre anlamlı bir farklılık bulunmamaktadır. 4- "Köy yaşamı" boyutuna ilişkin stres kaynakları, müdür yetkili öğretmenlere göre "az" düzeyinde (X=2,26) stres yaratıcıdır. Bu boyutta yer alan "çevredeki nüfuzlu kişilerin eğitim-öğretim işlerine karışmaları" (28. kaynak) "en çok" ; "sosyal faaliyetlerin olmaması (19. kaynak) ise "en az" stres yaratıcı olarak görülmüştür. Araştırmanın bu boyutuyla ilgili stres kaynaklarına ilişkin olarak müdür yetkili öğretmenlerin görüşleri arasında; cinsiyet, yaş, hizmet süresi, mezun olunan okul, okutulan sınıftaki öğrenci sayısı, köy ortamında daha önce bulunma durumu ve okuttukları sınıf değişkenlerine göre anlamlı bir farklılık bulunmamaktadır. 5- "Denetim biçimi" boyutuna ilişkin stres kaynakları, müdür yetkili öğretmenler tarafından "az" düzeyinde (X=2,15) stres yaratıcı olarak görülmektedir. Bu boyutta yer alan "denetimlerde öğretmenin birleştirilmiş sınıf ve okul yönetimi konusundaki deneyimsizliğinin dikkate alınmaması" (45. kaynak) "en çok" ; "denetmenlerin birleştirilmiş sınıf öğrencilerinden, müstakil sınıf öğrenci başarısını beklemeleri ve bu yöndeki değerlendirmeleri" (42. kaynak) ise "en az" stres yaratıcı olarak görülmüştür. 137 Araştırmanın bu boyutuyla ilgili stres kaynaklarına ilişkin olarak müdür yetkili öğretmenlerin görüşleri arasında; cinsiyet, yaş, hizmet süresi, mezun olunan okul, köy ortamında daha önce bulunma durumu ve okuttukları sınıf değişkenlerine göre anlamlı bir farklılık bulunmamaktadır. Bu boyuta ilişkin müdür yetkili öğretmen görüşleri arasında "okutulan sınıftaki öğrenci sayısı değişkenine göre anlamlı bir farklılık görülmektedir. (F= 3,90>3,07). 6- "Birleştirilmiş sınıf öğretimi" boyutuna ilişkin stres kaynakları, müdür yetkili öğretmenler tarafından "az" düzeyinde (X=2,08) stres yaratıcı olarak algılanmaktadır. Bu boyutta yer alan "sınıfların kalabalık olması" (15. kaynak) "en çok" ; "eğitim araç-gereçlerinin yetersizliği" (17. kaynak) ise "en az" stres yaratıcı olarak görülmüştür. Araştırmanın bu boyutuyla ilgili stres kaynaklarına ilişkin olarak müdür yetkili öğretmenlerin görüşleri arasında; cinsiyet, yaş, hizmet süresi, mezun olunan okul, okutulan sınıftaki öğrenci sayısı, köy ortamında daha önce bulunma durumu ve okuttukları sınıf değişkenlerine göre anlamlı bir farklılık bulunmamaktadır. 7- "Örgütsel olanaklar boyutuna ilişkin stres kaynaklarını, müdür yetkili öğretmenler "az" düzeyinde (X=2,07) stres yaratıcı olarak görmektedirler. Bu boyutta yer alan "yetersiz ödüllendirme" (40. kaynak) "en çok" ; "maaşın yaşam standartlarına uyumsuzluğu" (39. kaynak) ise "en az" stres yaratıcı olarak görülmüştür. Araştırmanın bu boyutuyla ilgili stres kaynaklarına ilişkin olarak müdür yetkili öğretmenlerin görüşleri arasında cinsiyet, hizmet süresi, mezun olunan okul, köy ortamında daha önce bulunma durumu, okuttukları sınıf değişkenlerine göre anlamlı bir farklılık görülmektedir. Bu boyuta ilişkin müdür 138 yetkili öğretmen görüşleri arasında "yaş" (F=3,97>3,07) ve "öğrenci sayısı" (F=4,74>3,07) değişkenlerine göre anlamlı bir farklılık bulunmaktadır. Araştırma kapsamındaki, birleştirilmiş sınıflı köy ilköğretim okullarında görevli müdür yetkili öğretmenlerin kişisel bilgilerine ilişkin sonuçlar ise şunlardır: 1. Müdür yetkili öğretmenlerin 11 'i kadın, 74'ü erkektir. Kadınlar tüm grubun %12,94'ünü, erkekler ise %87,06'sını oluşturmaktadır. Birleştirilmiş sınıflı köy ilköğretim okullarında çoğunlukla erkek öğretmenler görev yapmaktadır. 2. Müdür yetkili öğretmenlerin yarıdan fazlasının (%51,76'sının) 22- 26 yaş grubunda olduğu görülmektedir. 27-30 yaş grubundaki müdür yetkili öğretmenler %32,95 ve 30 yaş üzeri müdür yetkili öğretmenler ise yalnızca %15,29 oranındadır. Birleştirilmiş sınıflı köy ilköğretim okullarında görev yapan öğretmenlerin çoğunluğu genç yaştadır. 3. Müdür yetkili öğretmenlerin hizmet süresi 1 yıldan az olanları %32,95 ve 1-3 yıl arası olanlar %41,17 oranındadır. Hizmet süresi 3 yıldan fazla olanların oranı ise yalnızca %25,88'dir. Birleştirilmiş sınıflı köy ilköğretim okullarında görev yapan öğretmenlerin büyük çoğunluğu göreve yeni atanmış ve henüz yer değiştirme (tayin) için gerekli hizmet süresini tamamlamamıştır. 4. Müdür yetkili öğretmenlerin yalnızca %5,88'i fakülte (lisans) mezunu değilken, sınıf öğretmenliği lisans mezunu olanların oranı %36,47'dir. Sınıf öğretmenliği bölümü dışındaki fakülte mezunlarının oranı ise %57,65'tir. Birleştirilmiş sınıflı köy ilköğretim okullarında görev yapan öğretmenlerin çoğunluğu, başka alanlarda (sınıf öğretmenliği dışında) eğitim aldıkları halde sınıf öğretmeni olarak görev yapmaktadır. 5. Müdür yetkili öğretmenlerin okuttukları sınıflardaki öğrenci sayısı 20'den az olanlar %47,06 ve 20-40 arası olanlar %45,88'dir. Öğrenci sayısı 139 40'tan fazla olanlar yalnızca %7,06'dır. Birleştirilmiş sınıflı köy ilköğretim okullarında sınıf mevcutları genellikle 40 kişiden azdır. 6. Müdür yetkili öğretmenlerin %42,35'i daha önce köy ortamında bulunmamışken, %57,65'i daha önce köy ortamında bulunmuştur. Birleştirilmiş sınıflı köy ilköğretim okullarında görev yapan öğretmenlerin önemli bir kısmı (%42) daha önce köy ortamında bulunmamıştır. 7. Müdür yetkili öğretmenlerin okuttuğu sınıf türüne göre %81,18'i beş (5) sınıfı bir arada olan birleştirilmiş sınıf okuturken, %18,82'si diğer tür sınıf okutmaktadır. Birleştirilmiş sınıflı köy ilköğretim okullarında çoğunlukla 5 sınıf bir arada eğitim görmektedir. öneriler Araştırmanın sonuçları doğrultusunda geliştirilen öneriler şunlardır: A- Uygulamacılar İçin Öneriler: 1- Gelecekte görev alabilecekleri "köy ortamı", "birleştirilmiş sınıf öğretimi" ve " müdür yetkili olma" etkenleri dikkate alınarak, bu koşulların yaratabileceği stres kaynaklarıyla baş edebilmeleri için öğretmen adaylarının hizmet öncesi eğitim uygulamalarında, söz konusu ortam ve koşullarda yaşantı oluşturmaları sağlanmalıdır. 2- Köy okullarına müdür yetkili öğretmen olarak atananlara okul yönetiminin gerektirdiği bilgi ve uygulamalar konusunda hizmet içi eğitim verilmelidir. 3- Birleştirilmiş sınıflı köy ilköğretim okullarında daha fazla sayıda öğretmen istihdam edilmelidir. 140 4- Bina bakım-onarım ve donatım işlerinin müdür yetkili öğretmenlerde yarattığı stres göz önüne alınmalı ve gelir kaynağı olarak köy bütçesinden ayrılan % 10'luk payın arttırılmasına ve ayrıca gelir arttırıcı başka yollar bulunmasına çalışılmalıdır. 5- Sürekli devamsızlık yapan öğrencilerin devam etmemelerindeki nedenleri ortadan kaldırıcı önlemler alınarak (aile ile etkileşim, yasal yollara başvurma vb.) müdür yetkili öğretmenlerin bu konuda yaşadığı stres azaltılabilir. 6- Birleştirilmiş sınıflarda okutulan ders yada bunun yerine geçecek çalışma kitapları ile diğer öğretim araç-gereçlerinin, öğrencilerin kendi kendilerine öğrenmelerine yardım edecek nitelikte hazırlanması yoluyla öğretimin kolaylaştırılması ve kavga-gürültü ortamının engellenmesi sağlanabilir. 7- Sağlık, tarım ve hayvancılıkla ilgili kurumların köydeki etkinliğini arttırmak yoluyla, halkın öğretmene ilişkin bakış açısının onun temel rolü olan öğreticilik ve eğitim liderliğinde odaklaşması sağlanabilir. 8- Anne-babaların ilgisizliğinden kaynaklanan öğretmen stresini azaltmak için, anne-babaları çocukların eğitimi konusunda okulla işbirliği yapmaya isteklendirici çalışmalar yapılabilir. 9- İl ve ilçe yönetimleri ile milli eğitim müdürlüklerinin köylere ilişkin etkinliklerinin arttırılması sağlanarak köydeki nüfuzlu kişilerin eğitim-öğretim işlerine olumsuz müdahaleleri engellenebilir. 10- Köy okullarına telefon, faks, internet imkanları sağlanarak ve dar bölge toplantıları daha sık yapılarak, müdür yetkili öğretmenin sorunlarının çözülmesine yardım edilebilir. 141 11- Denetleme ve değerlendirme sürecinde müdür yetkili öğretmenlerin, okul yönetimi ve birleştirilmiş sınıf öğretimine ilişkin deneyimsizliklerini dikkate alan çağdaş eğitim anlayışının gerektirdiği yol göstericilik ve süreci geliştirmeye yönelik bir denetimsel davranış sergilenebilir. 12- Sınıftaki öğrenci sayısı az olmasına rağmen, bunların farklı sınıf düzeylerinde bulunması, öğretmenin işini zorlaştırmakta ve stresini arttırmaktadır. Bu sorunu giderici bir önlem olarak okulun fiziksel ve sınıfın yerleşim koşullarının genişletilmesi veya öğretmen sayısının arttırılması önerilebilir. 13- Ödeneğinin köy bütçesinden karşılanması yoluyla bir personelin görevlendirilmesi; okulun temizlik, ısınma vb. problemlerini gidererek müdür yetkili öğretmenin iş yükünü ve buna bağlı olarak da stres düzeyini azaltabilir. 14- Hem başarılı ve başarısız öğretmenleri ayırt edecek, hem de öğretmenleri başarılı olmaya isteklendirecek bir ödüllendirme sistemi geliştirilmelidir. 15- Müdür yetkili öğretmenleri köy okullarında çalışmaya özendirecek, rolü ve iş yükü ile orantılı ek bir ücret sistemi geliştirilmelidir. 16- Okul lojmanlarının bakım ve onarımı için gerekli olanaklar arttırılabilir. B-Araştırmacılar İçin Öneriler: 1- Birleştirilmiş sınıflı köy ilköğretim okulunda görevli müdür yetkili öğretmenlerin stres kaynakları il ve ilçe Milli Eğitim Müdürlüğündeki yöneticilerin görüşlerine dayalı olarak da yapılabilir. 2- Köyde çalışan müdür yetkili öğretmenlerle, il ve ilçelerde çal kadrolu müdürlerin stres kaynaklarını karşılaştıran bir çalışma yapılmalıdır. 142 3- Birleştirilmiş sınıflı köy ilköğretim okulunda çalışan müdür yetkili öğretmenlerle, müstakil sınıflı okullarda çalışan öğretmenlerin stres kaynaklarının karşılaştırılmasını içeren araştırmalar yapılabilir.