ÖZET Yüksek Lisans Tezi KARŞILIKLI DEĞ ŞT RMEN N ESASLARI VE ÖLÇÜ Z NC R HESAPLAMALARI Mehmet H. DERE nönü Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Makine Mühendisliği Anabilim Dalı 69 + vii sayfa 2005 Danışman: Prof. Dr. Heybet ELDAROV Toleranslar, ürünlerin geliştirilmesi, karşılıklı değiştirilebilmesi ve maliyetlerinde önemli rol oynar. Makinenin, montaj biriminin ve parçanın fonksiyonel, mekanik, fiziksel ve malzemelerinin kimyasal özelliklerinin, toleranslı boyutlarda üretilmesi makinenin montajını, montaj süresince hiçbir işlem yapmadan sağlar ve onarımı kolaylaştırır. Bu, karşılıklı değiştirme prensibinin temelini oluşturur. Mühendisler, ekonomik olan ve iyi çalışan montajlar oluşturarak yüksek kalitede, karşılıklı değiştirilebilir ve pazarlanabilir ürünler elde etmede etkin rol alabilirler. Günümüz rekabetçi pazarında, teknik çizimlerin sadece anlaşılabilir olması yeterli değildir. Tasarımcı, çizimleri yanlış anlaşılmaya meydan vermeyecek şekilde yapmalıdır. Tolerans analizi, tasarımcıya tasarımın erken aşamalarında tasarım gereksinim- lerindeki değişimin etkilerini nicelik olarak tahmin etme imkanı verir. Tolerans analizi için bilgisayar programı kullanımı hesaplamaları kolaylaştırır. Bu tezde karşılıklı değiştirmenin esasları, toleranslar ve ölçü zincirleri için en çok kullanılan tolerans analiz yöntemleri olan maksimum-minimum (en-kötü durum) ve ihtimal teorisi (istatistiksel) yöntemleri incelenmiştir. Daha sonra, örnek bir montaj için ölçü zinciri hesaplamaları yapılmış ve bu montaj için her iki yöntem kullanılarak bir bilgisayar programı yazılmıştır. Sonuçlar istatistiksel yöntemin daha verimli olduğunu göstermiştir. ANAHTAR KEL MELER: Karşılıklı değiştirme, tolerans, tolerans analizi, ölçü zinciri. i
ABSTRACT MS Thesis INTERCHANGEABILITY AND DIMENSIONAL CHAIN ANALYSIS Mehmet H. DERE Inonu University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Mechanical Engineering 69 + vii pages 2005 Supervisor: Prof. Dr. Heybet ELDAROV Tolerances play a significant role in the development, interchangeability and cost of manufactured products. Manufacturing a machine or machine part with functional and mechanical properties in toleranced dimensions provides easy assemblibility and maintenance. This is the basis of interchangeability. By creating assemblies which perform properly, are cost efficient, engineers can assist in producing high quality, interchangeable and marketable products. In today?s competetive market, it is not enough to make technical drawings that can be understood. The designer must make drawings that cannot possibly be misunderstood. Geometric dimensioning and tolerancing is the key word. Tolerance analysis allows the designer to quantitatively estimate the effects of variation on design requirements in the early design phases. Using computer programmes for tolerance analysis will make calculations easier. Research presented in this thesis focuses on interchangeability, tolerances, tolerance analysis and developing a computer program for tolerance calculations of dimensional chains. Maximum-minimum and statistical methods have been examined, and calculations for a sample assembly are presented. The results show that for mass production it is more appopriate for a designer to use statistical tolerance for each part dimension. KEYWORDS: Interchangeability, tolerance, tolerance analysis, dimensional chain. i
