Geç olgunlaşan farklı kayısı genotiplerinden elde edilen pomolojik ve morfolojik verilerin istatistik değerlendirme süreci ve uygun değerlendirme yöntemlerinin seçimi

Abstract

2002 yılına ait 324 F1 çöğür popülasyonundaki bireyler değişik dönemlerde gözlem ölçüm ve analizleri yapılarak değerlendirilmiştir. Melezler, popülasyonun genel değerlendirmelerinde meyve ağırlığı, S.Ç.K.M. ve meyve eti yapısı bakımlarından üstün, verim ve geç olgunlaşma bakımlarından da zayıf değerler göstermişlerdir. Tartılı derecelendirme yöntemine göre, sofralık kayısı için önemli sayılabilecek bazı özellikler bakımından yüksek puan alarak ilk 10 sıraya giren tipler belirlenmiştir. Daha sonra dereceye giren tipler ebeveynleri ile birlikte varyans analizine tabi tutularak bunların toplam puanlarına bakılmaksızın her bir özelik bakımından birbirlerine ve ebeveynlerine göre durumları incelenmiştir. Meyve ağırlığı bakımından 2005 yılında 8x5- 1(46.71g), Soğancı (49.42g) dışında tüm ebeveynleri geçerken 5x10-27 (42.23 g), 7x1-22 (34.84 g), 7x1-30(37.66 g) ve 10x10-7(40.86 g) kendi ebeveynlerini geçerek meyve ağırlığı yönünden muhtemelen trangressif bir durum göstermişlerdir. 2006 yılında benzer durumlar görülerek 9x5-31 (68.08 g), 9x4-24 (66.08 g), 9x5-28 (58.39 g), 9x5-6 (57.98 g), 9x3-35 (57.89 g), 2x5-1(56.62 g) ve 8x5-22 (56.54 g) tüm ebeveynlerden üstün bulunmuşlardır. S.Ç.K.M. yönünden 2005 de 7x1 kombinasyonunun bütün tipleri ile 2x5-1 ve 9x4-38 melezleri yüksek değerler alırken, 1993 yılında yine 7x1-27, 2x5-1 melezleri yüksek dğer almışlardır. Ayrıca ilginç bir durum gözlenerek 5x5-12, 5x5-40 ve 10x10-7 kendileme kombinasyonları S.Ç.K.M. yönünden de trasgressif bir özellik göstermişleridr. Toplam asit yönünden 1992 de sakıt-2 (0.69) ve 7x1-35(0.71) melezi en düşük asitli grubu oluştururken, 1993 de 6x941(0.44) ve 10x10-7(0.46) melezleri en düşük asitli grubu oluşturmuştur. Yeme kalitesini oluşturan bir faktör olarak meyve/çekirdek oranı bakımından ise 1992 yılında 7x1-11 30.23 ile 1993 yılında da Soğancı (33.52) ve 8x5-22(30.52) en iyi grubu oluşturmuşlardır. Meyve üst rengi açısından her iki yılda da melezlerin %60-70 ana ebeveynin rengine yakın bulunmuştur. Aroma açısından, her iki yılda da 5x10 melezin 15, 20,25 ve 36 nolu tiplerinin dışında kalan diğer tipler oldukça zengin bulunmuştur. Meyve eti yapısı bakımından da aroma özeliğine benzer durum görülerek genelde melezler "çok iyi " durumda olup, 2005 yılında 5x2-24 ve 5x10-25; 1993 de ise 7x5-24 ve 5x11-22 melezleri ebeveynlerinden düşük değer göstermiştir. Resiproklar ele alındığından incelenen özelliklerden hepsinde yani meyve ağırlığı S.Ç.K.M., toplam asit, meyve eti/çekirdek oranı, meyve üst rengi, aroma ve meyve eti yapısı bakımından az çok farklılık görülmüştür. Kendileme kombinasyonlarında ise genelde zayıf gelişme, bitkide dejenerasyon veya ürün vermemeye gibi olumsuzluklarla yanında çok az bir kısmından iyi sonuç alınmıştır. Bunlardan bazıları dereceye girmeyi başarmışlardır. Kendileme kombinasyonlarının durumuna bakılacak olursa, meyve ağırlığı yönünden 10x10-7 nin dışında dışında kalan bireyler ebeveynlerinden düşük değerler almışlar, aynı durum meyve eti / çekirdek oranında da görülmüştür. Toplam asit ve S.Ç.K.M. yönünden kendilenmiş melezler ebeveynlerinden daha yüksek bulunmuştur. Meyve üstü rengi, aroma ve meyve eti yapısı bakımından melezlere ait değerler ebeveyn değerlerinin altına düşmemiştir. Araştırmada ele alınan morfolojik ve pomolojik tüm özelliklerin birbirleriyle olan ilişkileri korelasyon analizleri ile belirlenmiştir. Bir çok özelik arasında önemli ilişkiler bulunmuştur. Bunlardan bazıları her iki verim yılında da önemli bulunup ilgi çekmiştir. 2005 de MA ile MB arasında r = 0.8240**  0.0564 MA ile YA r = 0.2623**  0.0960 DO ile S.Ç.K.M. arasında r = -0.3500**  0.0932 ÜR ile S.Ç.K.M. arasında r = 0.2357*  0.0967 düzeyinde önemli ilişki bulunurken, 2006 yılında da buna paralel bir durum görülmüştür. Korelasyon analizlerinden yararlanılarak en önemli ıslah amaçlarından kabul edilen meyve ağırlığı, geç olgunlaşma ve meyve üstü rengi gibi özelikler bağımlı değişken olacak şekilde ayrı ayrı path analizleri yapılmıştır. Path analizi sonuçlarına göre MA, DO ve ÜR'e doğrudan ve dolaylı olarak etki eden özelikler ve bunların etki oranları saptanmıştır. 2005 de MA üzerine MB ve ÇA nın doğrudan etkileri sırasıyla p = 0.64.92 % 74.56, p = 28.25 %39.87 olmuştur. 2006 da da en yüksek doğrudan etki yine MB tarafından (p = 0.7247 ve %82.17) olmuştur. Bunu AK (p = 0.2068 ve %46.57) izlemiştir. Dolaylı etkileri de her iki yılda MB, ÇA ve Ak üzerinden en yüksek olmuştur. DO üzerinde her iki yılda da AF nin doğrudan etkisi sırasıyla p = 0.3747 ve %96.31, p = 0.2874 ve %87.56 olarak yüksek bulunurken, bunu SU (p = -0.3371 ve %60.02; p = -0.3211 ve %62.03) izlemiştir. Bu özelliklerin her iki yılda dolaylı etkileri de nispeten yüksek olmuştur. ÜR ye etki eden KM nin doğrudan etkisi p = 0.2635 ve %64.20 ile p = 0.3350 ve %42.98 olarak her iki yılda da yüksek bulunmuştur. ÜR yi ÇA da negatif yönde (p = -0.1736 ve %64.79) ve (p =72 -1259 ve %32.40) her iki yılda da doğrudan ve oldukça yüksek oranda etkilemiştir. Bunların dolayı etkileri de yüksek bulunmuştur. Son olarak da ikinci verim yılında ait pomolojik özellikler, diskriminant analizi ile sınıflandırılmıştır. Melez tipler arasında yapılan çok sayıdaki ölçümlerin tek değişkenli istatistikte olduğu gibi ayrı ayrı incelemesi popülasyonun tanım ve sınıflandırılmasında yeterli olamamaktadır. Bu nedenle biyometrik verilerin değerlendirilmesinde "çok değişkenli" istatistik yöntemlerinden biri olan diskriminant analize gereksinim duyulmuştur. Diskriminant analiz sonuçlarına göre kalitatif ve kantitatif özelikler bakımından bütün tipler ayrı birer grup oluşturmuşlardır. İncelenen kantitatif özelikler bakımından bütün tipler ayrı birer grup oluşturmuşlardır. İncelenen kantitatif özeliklerin hepsi analize girmeyi başarmış, ancak ayrım, kümülatif varyansın %95.33 ünü oluşturan ilk dört fonksiyon tarafından sağlanmıştır. Bu dört fonksiyon üzerine sırasıyla "toplam asit", "S.Ç.K.M." ve "pH" önemli düzeyde etkili olmuştur. Kalitatif özeliklerden ise ayrımı sağlayan ilk beş fonksiyon üzerine sırasıyla "meyve üst rengi", "meyve şekli", "meyve eti sertliği" ve "meyve tekstürü" etkili olmuştur. Kantitatif özeliklerce gruplandırılmalar %98.61; kalitatif özelikler bakımından ise %95.14 doğrulukla yapılmıştır. Diskriminant analizi ile incelenen 2002 yılının bereketli bir yıl olduğu da kanıtlanmıştır. Araştırma sonuçları gözden geçirildiğinde bulunan sonuçlar bundan sonraki çalışmalara örnek olacaktır.