Abstract:
Konumlarının bir gereği olarak siyaset ve basın, karşılıklı bir iletişim ve etkileşim içindedir. Basının ayrılmaz bir kolu olarak değerlendirebileceğimiz mizah ya da daha özel haliyle karikatür her zaman siyasi bir muhalefet aracı olarak gündemde kalmaktadır. 1950-1960 yılları arasında Demokrat Parti’nin iktidarına tanıklık eden Türkiye’de, söz konusu dönem hem siyasi bakımdan hem de karikatür sanatının kendi içindeki gelişimi açısından önemli dönüşümleri bir araya getirmektedir. Türkiye siyasal tarihinde özgün bir yere sahip olan Taş dergisi; mizah alanında yazısız çizginin benimsendiği modern karikatür anlayışının temsilcileri olan zengin yazar-çizer kadrosuna sahip ve dönemin entelektüelleri arasında sayılabilecek pek çok isme de bünyelerinde yer vermeleri açısından önemlidir.
Bu çalışmada, mizahın bir hiciv sanatı olarak egemen sınıflara karşı ortaya çıkan muhalefet oluşturma potansiyeli, Taş isimli mizah dergisi örneğinde incelenmiştir. Yayın hayatına 18 Ekim 1958’de başlayan Taş, 12 sayı yayınlanmıştır. Derginin kadrosu tarafından Taş Dergisi’nin 13. sayısının bütün baskı ve cilt işleri tamamlandıktan hemen sonra tam dağıtılmak üzere basılacağı sırada, Tan Matbaası’nın infilak ettiği ve dergilerin yıkıntılar altında kaldığı belirtilmiştir. Dergide yer alan yazı türlerini belirleyebilmek için içerik çözümlemesi tekniği kullanılan çalışmada, Türkiye ölçeğinde toplumsal, siyasal ve ekonomik olaylara ilişkin yaşananların mizah metinlerine dönüştürülerek nasıl bir muhalefet söylemi oluşturulduğuna odaklanmak ve derginin özelliklerini açıklayabilmek, eleştirel muhalefet söylemi oluşturma potansiyeli üzerinde yorum yapabilmek amacıyla belli başlı örnekler betimleyici analizle irdelenmiştir. Yapılan değerlendirmeler sonucunda dergide ele alınan konulara ilişkin yaklaşım biçimlerinin yalnızca eğlence aracı değil, duruma ilişkin eleştirel tavır aldığı ve bu bağlamda derginin muhalefet söylemi oluşturabilecek bir dili benimsediği görülmüştür.
