Kubad Abad Sarayı çinilerindeki hayvan betimlemelerinin seramik yüzeylerde yorumlamaları

Abstract

İnsanoğlu sosyal bir varlık olarak ilk çağdan bu güne kadar yaşamını toplu olarak sürdürmüştür. Barınma konusunda mağaradan çadıra, toprak barınaklardan saraylara geçişlerdeki zaman yolculuğunda göç hareketleri ile her topraktan farklı kültürler edinerek yürümüştür. Yerleşik hayatla beraber çadır kültürü sonlanıp yerini kalıcı eserlere bırakmıştır. Orta Asya bozkırlarından çeşitli sebeplerle göç etmek zorunda kalan Türk boyları da her insan topluluğu gibi devlet edinme politikası güderek sahip oldukları topraklarda büyüyüp güçlenerek hanlar, hamamlar, kervansaraylar, ibadethaneler, saraylar gibi eserler vermişlerdir. 1071 yılında sultan Alparslan'ın komutasında kazanılan Malazgirt Savaşıyla kapılarını Türklere açan Anadolu toprakları, halen Selçuklulardan kalan birçok kültür mirasıyla Türk tarihini belgelemektedir. Alaaddin Keykubad döneminde en parlak zamanlarını yaşayan Anadolu Selçukluları tarihsel süreç içerisinde edindikleri farklı kültür birikimlerini bir araya getirerek Türk kültürünü ve buna bağlı olarak Türk sanatını zirveye taşımışlardır. Mimari alanda eşsiz eserlerin ortaya çıktığı bu dönemde özellikle saray ve köşkler taş, tuğla, ahşap ve çini süslemelerle kendini göstermektedir. Farklı kültür birikimleri neticesinde oluşan Anadolu Selçuklu sanatı İslam dinini bünyesinde ortak bir öğe olarak taşımaktadır. Anadolu Selçuklu sanatının Büyük Selçuklu sanatından biçim ve form olarak farklı öğeler taşımasının nedeni ise Bizans kültürünün etkileridir. Selçuklu saray ve köşklerinde kullanılan mimari çiniler Selçukluların çini sanatına verdikleri önemi ve bu alandaki gelişimlerini göstermektedir. Konya II. Kılıçarslan Köşkü, Keykubadiye Sarayı, Alanya Sarayı, Aspendos Köşkü ve Kubad Abad Sarayı bu çinilerle bezenmiş saraylardan sadece birkaçıdır. Kubad Abad Sarayı Aladdin Keykubad'ın Antalya- Alanya seferi sırasında (1235-1236) inşaa ettirdiği bir saraydır. Külliye halinde düzenlenen sarayın mimarı ünlü vezir Sadettin Köpek olarak bilinmektedir. İrili ufaklı on altı yapıdan oluşan saray Büyük Saray, Küçük Saray ve Kız Kalesi olarak üç bölümde incelenmektedir. 1949 yılında Konya müze müdürü M. Zeki Oral tarafından bulunan saray külliyesi 1965-1966 yıllarında Prof. Dr. Otto Dorn tarafından yürütülen kazı ve araştırmalarla gün ışığına çıkarılmıştır. Yıkıntı ve temel kalıntıları halinde bulunan Kubad Abad Sarayı 1980 yılından itibaren Prof. Dr. Rüçhan Arık tarafından yapılan ve halen devam eden kazılarla toprak altından çıkarılarak Türk Sanatındaki yerini almaktadır. Kazılarda çini sanatının Selçuklular tarafından benimsendiği ve ustalıkla üretilerek saray duvarlarına döşendiği tesbit edilmiştir. Sekiz köşeli yıldız ve haç biçimli çini levhaların geçmeler halinde bir araya getirilmesiyle oluşturulan düzenlemeler sıraltı ve lüster tekniğinde çalışılmıştır. Süsleme olarak bitkisel, figüratif, geometrik ve yazı unsurlarını bünyesinde barındıran bu çiniler Turkuaz, mangan, kobalt mavisi, siyah gibi renklerle boyanmıştır. Hayvan figürlerinin yoğunlukla kullanıldığı çinilerde Orta Asya tasvir sanatının izleri görülmektedir. At, eşek, köpek, kurt, aslan, tavus kuşu, kartal gibi farklı türden hayvanlar ile birçok av hayvanı bazen yalnız başına bazen de mücadele halinde iken resimlenmiştir. Hayvan figürlerinin yanı sıra, bitkisel öğeler, geometrik biçimler, insan figürleri ve yazı karakterleride çinilerde süsleme unsuru olarak bir arada kullanılmıştır. Kullanıldığı dönemde av partilerinin verildiği ve eğlencelerin düzenlendiği sarayların duvarlarını bezeyen çinilerdeki hayvan figürlerinin hareket ve üslup özellikleri o dönem sanatçılarının gözlem gücünün ve üstün yorumlamalarının göstergesidir. Kubad Abad Sarayının çinilerinde süsleme unsuru olarak yer alan ve Asya kültürünün etkilendiği Şaman inancına göre tılsımlı olduklarına inanılarak birbirinden farklı anlamlar yüklenen ayrı türlerdeki hayvan figürlerinde dikkat çeken stilizasyonlar, hareketlerdeki dinamiklik, estetik, soyut düşünceler ve tasarım gücü uygulamalar bölümüne esin kaynağı olmuştur. Anadolu Selçuklularının kültürler arası yolculuklarında edindikleri sanat dallarından biri olan çini sanatının figüratif ve teknik özelliklerinin günümüz seramik sanatında farklı biçim ve tekniklerle yorumlanarak sanat severlere sunulması suretiyle Anadolu Selçuklu çinilerindeki hayvan betimlemelerinin detaylı incelenişi ve kuşaklara aktarılışı bu çalışmanın temel hedefi olmuştur. Anahtar Kelimeler: Seramik, Pano, Çini, Saray, Kubad Abad, Figür, Hayvan

The human race, as social beings, has carried on their life in a community since prehistoric times. In terms of sheltering issue, human beings have gone through a time tunnel by transitions from caves to the tents or from primitive shelters to the palaces by means of migrations which enabled them to gather different cultural elements from each land they visited. Turkish clans, who had to migrate from Central Asia steppes due to some certain reasons, also built several unique structures on the lands they settled like by getting stronger and bigger in order to found an independent state. These structures include gorgeous examples of different rest houses, Turkish baths, caravanserais, temples or palaces. The Anatolian territory, which has opened its doors to Turkish people as a result of the Battle of Manzikert commanded by Sultan Alparslan in 1071, still provides evidences of Turkish history thanks to the cultural heritages inherited from Seljuks. Seljuks of Anatolia, who experienced their best time period with Alaaddin Keykubat, were able to synthesize the different cultural components in the historical process by making Turkish culture and Turkish art reach the peak. During this term, in which unique masterpieces of architecture occurred, especially palaces and mansions stand out with the materials used during their construction, such as stone, brick, wood and encaustic tile. The art of Anatolian Seljuks, formed as a result of cultural synthesis, keeps the religion of Islam in itself as a common constituent. As for the different characteristics in style and format between the arts of Anatolian Seljuks and Great Seljuks, it resulted from the influence of Byzantine culture. The architectural encaustic tiles used in Seljukian palaces and mansions, are representatives of Seljuks? interest and success in the art of encaustic tiles. Namely; Mansion of Seljuk Sultan Kılıçarslan II in Konya, Keykubadiye Palace, Alanya Palace, Mansion of Aspendos and Kubad Abad Palace are just a few examples of palaces decorated with those encaustic tiles. Kubad Abad Palace is a place which was constructed by Alaaddin Keykubat during his Antalya-Alanya expedition in 1235-1236. The architecture of the palace which was designed as a complex of buildings adjacent to a mosque is known to be the famous vizier Sadettin Köpek. The palace which consists of 16 structures each differing in their sizes, is divided into three sections as Big Palace, Small Palace and Maiden?s Castle. The complex of buildings belonging to the palace which was found by Konya curator M. Zeki Oral in 1949, came to light with the help of excavations and investigations carried out by Prof. Dr. Otto Dorn in 1965-1966. Kubad Abad Palace which was discovered as wrecked and ruined, took its place in Turkish art by being taken out from the underground as a result of excavations carried by Prof. Dr. Rüçhan Arık since 1980. During the excavations, investigators came across plenty of encaustic plates in the forms of octagonal stars or crosses which represents that the art of encaustic tiles was adopted and applied on the walls masterly by Seljuks. These plates which decorate the walls of palace by interlacing each other were applied with the use of under-glaze and lustre techniques. The encaustic tiles painted with the colors like turquoise, manganese, cream-colored and black, possess decoration elements in plantal, figurative, geometric and writing forms. The encaustic tiles on which the animal figures were applied intensely, bear the stamp of the Central Asia?s depiction art. In these tiles; animals from different species like horse, donkey, dog, wolf, lion, peacock, eagle and several prey animals were illustrated as sometimes being alone, sometimes being in struggle with others. As well as animal figures; plantal, geometric and literary elements were also used all together on encaustic tiles. When you take the palaces which were used for holding hunting parties and entertainment organizations into consideration, it is quite clear that the motion and manner characteristics of the animal figures on their walls represent the observation skills and superior abilities of artists living in that time. As for our source of inspiration in the project; it is certainly the stylization, movement dynamics, aesthetic, abstract ideas, and the design power of the animal figures belonging to the decoration elements of Kubad Abad Palace?s encaustic tiles. They all differ from each other in terms of meaning and are believed to be talismanic according to the beliefs of Asian culture and Shamanism. With the help of this project, it is aimed to uncover the mystery in the encaustic tiles of Anatolian Seljuks and to convey information to the next generations by reaching the art-lovers. They will be introduced the styles and techniques of Anatolian Seljuks? encaustic tiles art along with its different interpretation on modern ceramic tiles art. Key Words: Ceramic, Panel, Encaustic tiles, Palace, Kubad Abad, Figure, Animal