Türkistan'da Türk-İslam kültür ve medeniyetinin en önemli merkezlerinden biri olan Afganistan'ın Herat şehri, sayısız tarihi ve kültürel değere ev sahipliği yapmakla beraber pek çok kültürü de bağrına basmaktadır. Bu şehir coğrafi konumu, iklimi ve sahip olduğu kültürel mirastan dolayı tarihi süreç içerisinde "Horasan'ın İncisi" şeklinde anılmıştır. Asya'nın hayat kaynağı diye tabir edilen Herat, Türkistan, Hindistan ve İran'a açılan kapısı özelliğine sahip olması ile beraber ticari-ekonomik hareketlilikten dolayı ön plana çıkmıştır. Ekolojik ve coğrafi faktörlere bağlı olarak stratejik öneme sahip olan Herat, tarih boyunca refah ve medeniyet merkezi olan tanınırken, Ortaçağ coğrafyacıları tarafından "Horasan'ın Bahçesi","Bölgenin Şahı" ve "Dünya Şehirlerinin Gözbebeği" olarak tarif edilmektedir. Tüm bu gelişmelerin dışında bilim, siyaset, sanat ve din merkezi Herat, tarih boyunca Türk-İslam kültür ve medeniyet beşiğinin ünlü isimlerinin yetiştiği bir coğrafya olmuştur. Türkistan'da bulunduğu konumu sebebiyle defalarca işgallere uğrayan bu şehirde pek çok millete, kültüre ve uygarlığa ait kalıntılar çağımıza kadar gelmiştir. Gaznelilerin Herat'taki ilk faaliyetleri Samaoğulları Devletinde bir Türk gulamı olan Alptegin'in faaliyetleri ile başlayacak olup, bu faaliyetler Sebüktegin'in iktidarı ile birlikte de nüfuz sahibi olunmaya dönüşecektir. Herat hâkimiyeti, Sebüktegin'in Samaoğulları Devletindeki başarılı faaliyetlerinin ardından iktidara gelen Mahmud ile birlikte, en ihtişamlı dönemlere dönüşecektir. Herat'ın alınması ile Gazneliler bu coğrafyada büyük bir güç haline gelmişlerdir. Sultan Mesud dönemi ile birlikte artan Selçuklu tehdidi şehirdeki Gazneli varlığını bitirecek olup, bölge Dandanakan Savaşı sonrasında Selçuklulardan Musa İnanç Yabgu'nun hâkimiyetine bırakılacaktır. Sultan Mevdud döneminde Herat halkının da Gaznelilerin hâkimiyetine geçmek için başlattıkları isyan tam anlamıyla sonuç vermeyince bölgedeki Gazneli varlığı tam anlamıyla son bulmuştur. Anahtar Kelimeler: Türkistan, Afganistan, Herat, Gazneli
One of the most important centers of Turkish Islamic culture and civilization in Turkistan is Herat city of Afghanistan, It is home to numerous historical and cultural values and embraces many cultures. Due to its geographical location, climate and cultural heritage, this city has been named as the "Pearl of Khorasan" in the historical process. Herat is called and highlighted as the life source of Asia due to its commercial-economic mobility and gateway to Turkistan, India and Iran. Herat, which has a strategic importance depending on its ecological and geographical factors, is known as a center of prosperity and civilization throughout history, It is described by medieval geographers as the "Khorasan's Garden", "King of the Region", and "Pupil of the world cities". Apart from these developments, the city has revealed many sciences, politics, religion and art personalities, throughout the history, Turkish-Islamic culture and civilization has been a geography of the famous names of the cradle. Due to its location in Turkistan, the city has been invaded many times and the remains of many nations, cultures and civilizations have come to our age. The first activity of the Ghaznavids in Herat beginned with the activities of the Alptegin, a Turkish slave in the Samanids empire, and these activities transformed into influence with the power of Sabuktegin. Domination of Herat become the most glorious period together with Mahmud who came to power after Sabuktegin's successful activities in the Samanids empire. With the taking of Herat, Ghaznavids became a great power in this geography. The Seljuk threat along with Sultan Mesud period ended the existence of Ghaznavids in the city and the region has been left after the war to the rule of Musa Inanc Yabgu from the Seljuks. When the revolt of the Herat people during the reign of Sultan Mevdud did not yield, litrally or in full sense the result of the rebellion became to end the existence of Ghaznavids in the region. Key Words: Turkistan, Afghanistan, Herat, Ghaznavids
