II. Meşrutiyet döneminde ilköğretim ve ortaöğretimde fen bilimleri eğitimi

Abstract

Tanzimat döneminde benimsenmeye başlanan batılı fikir ve uygulamalar, II. Meşrutiyet döneminde her alanda etkisini iyiden iyiye hissettirmiştir. II. Meşrutiyet dönemi, eğitim başta olmak üzere pek çok alanda Cumhuriyet'in laboratuvarı hükmündedir. Yaşanan savaşlar, maddi sıkıntılar, yönetimsel problemler nedeniyle her ne kadar II. Meşrutiyet dönemi reformlarının çoğu istenen seviyede sonuç vermese de Cumhuriyet dönemi için yetişmiş kadrolar bu dönemin eseridir. Cumhuriyetin ilk dönemlerinde etkisi hissedilen pozitivist bakış açısında ve pozitif bilimlere verilen değerin artmasında II. Meşrutiyet dönemi fen eğitimi politikalarının etkisi büyüktür. Dolayısıyla bu döneme ait fen programlarının ve uygulamalarının incelenmesi önem arz etmektedir. Ancak literatürde bu konuda herhangi bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu araştırmada, II. Meşrutiyet döneminde ilköğretim ve ortaöğretim seviyesinde okullar için eğitim programları incelenerek fen eğitimi kapsamında verilen dersler ve içerikleri analiz edilmiştir. O dönemin eğitim programı anlayışı, sadece konu listelerinin verilmesi şeklindedir. Bu nedenle uygulamaların daha iyi anlaşılabilmesi adına, döneme ait ulaşılabilen fen bilimleri kitapları ve II. Meşrutiyet döneminde yayımlanan eğitim mecmualarındaki fen eğitimi makaleleri de incelenmiştir. Doküman incelemesi metoduyla gerçekleştirilen bu nitel çalışmada, II. Meşrutiyet dönemine ait 9 eğitim programı, 8 ders kitabı ile 6 mecmuanın ulaşılabilen tüm sayıları incelenmiştir. "Envar-ı Ulum Mecmuası", "Fen Mecmuası", "Millî Ta'lim ve Terbiye Cemiyeti Mecmuası", "Muallim Mecmuası", "Tedrisat Mecmuası" ve "Terbiye Mecmuası" incelenen süreli yayınlardır. Bu dokümanlar içerik analizine tabi tutularak dönemin fen eğitimi anlayışını yansıtan bütüncül bir resim ortaya konmaya çalışılmıştır. II. Meşrutiyet döneminde ilk kez gerçek anlamda ilkokullarda fen eğitimi başlamıştır. Ortaokul ve lise düzeyinde fen eğitiminin ise oldukça kapsamlı olduğu görülmüştür. II. Meşrutiyet döneminde fen bilimleri derslerinin isimleri günümüzden oldukça farklıdır. Ayrıca derslerin sınıflandırmalarında da farklılıklar mevcuttur. Örneğin, mekanik konusu ayrı bir ders olarak verilip matematik ilimlerine (riyazat) dâhil edilmiştir. Günümüzden farklı olarak ilkokul ve ortaokul seviyesinde yoğun bir ziraat, tarım ve hayvancılık eğitimi mevcuttur. Lise seviyesinde ise günümüzde pek yer verilmeyen jeoloji ve kozmoğrafya dersleri mecburidir. Dönemin fen bilimleri ders kitapları, sınırlı teknolojiye rağmen görsel açıdan zengindir, çok sayıda resim ve şekle yer verilmiştir. Dönemin eğitim mecmuaları da fen eğitimine çok büyük katkıda bulunmuştur. II. Meşrutiyet dönemi eğitim programlarında yer almayan "eğitim durumları" ögesine ait eksiklik, bu mecmualar sayesinde kapatılmaya çalışılmıştır. Bu mecmualarda "Ders Numuneleri" kısımlarında derslerde kullanılacak yöntem ve tekniklere yer verilmiştir. Sonuç olarak II. Meşrutiyet döneminde fen eğitimine oldukça önem verildiği, çağdaş gelişmelerin takip edildiği, uygulamanın ön planda olduğu söylenebilir. Ayrıca günümüzde "eğitimde yeni uygulamalar" olarak sunulan "aktif öğrenme", "yapılandırmacılık", "öğrenci merkezli eğitim" gibi konuların, bu dönemde de tartışıldığı görülmüştür. Anahtar Sözcükler: II. Meşrutiyet, fen bilimleri eğitimi, eğitim programları, Türk eğitim tarihi, bilim tarihi

Having started to be imported during the "Tanzimat" Period, Western ideas and practices started to make themselves increasingly evident in the Second Constitutional Period, which became, in a sense, the laboratory of the Republican Era in various fields, especially in education. Even though most reforms of the Second Constitutional Period did not live up to the initial expectations they created due to numerous wars, financial difficulties and governmental problems, the educated cadres of the Republican Era are the achievement of that period. The policies of science education of the Second Constitutional Period had a great effect on the adoption of a positivist approach and appreciation of positive sciences during the early years of the Republican Era. It is, therefore, important to examine the science curriculum and practices of the Second Constitutional Period. However, no studies addressing this issue have been found in the literature. This study investigates the curriculums for primary and secondary school levels and analyzes the courses offered in the scope of science education and their contents in the Second Constitutional Period. The understanding of a curriculum of the period was only the submission of topic lists to schools. For better understanding of the educational practices of the Second Constitutional Period, this study investigated science books which were available and science education articles published in education journals at that time. In this qualitative study carried out by the method of document examination, nine education programs, eight textbooks and all accessible issues of six journals were examined. "Envar-ı Ulum Mecmuası", "Fen Mecmuası", "Milli Ta'lim ve "Terbiye Cemiyeti Mecmuası", "Muallim Mecmuası", "Tedrisat Mecmuası" and "Terbiye Mecmuası" are the periodicals examined. These documents were subjected to content analysis in order to present a holistic picture reflecting the understanding of science education of the Second Constitutional Period. Science education in real terms began in primary schools for the first time in this period. It was observed that science education at secondary and high school levels was quite comprehensive. The names of the science courses of the Second Constitutional Period were quite different from those of today. There were also differences in the classifications of the courses. For example, the subject of mechanics was offered as a separate course within the scope of the mathematical sciences. Unlike today, there was an intensive cultivation, agriculture and animal husbandry education at primary and secondary school levels. At high school level, two of the mandatory courses were geology and cosmography which are not very much available today. There was also a mandatory course on health at high school level. Despite the limited technology, the science textbooks of the period were visually rich and filled with numerous pictures and figures. The education journals published at that time also made a great contribution to the science education of the period. "Teaching methods" which were missing in the education programs of the Second Constitutional Period were compensated for by these journals. In their sections of example lessons, these journals addressed the methods and techniques to be used in lessons. In conclusion, it can be stated that, during the Second Constitutional Period, science education was considered very important, contemporary developments were followed and application of science was emphasized. It was also observed that such topics as "active learning", "constructivism" and "student-centered education" which are presented today as "new practices in education" were discussed thoroughly 100 years ago. Key Words: second constitutional period, curriculum, Turkish educational history,science history