Cemil Meriç ve Ümit Meriç'in İslâmiyet'e dair temel fikirlerinin mukayesesi

Abstract

Din olgusu, sosyolojinin meşgul olduğu konuların başında gelir. Batılı sosyologlar, 19. yüzyıldan günümüze din olgusu üzerine yoğunlaşmışlardır. Fakat onlar, özellikle İslâmiyet'e ve İslâm medeniyetine karşı her zaman tarafsız davranmamışlar, İslâmiyet'i belirli kalıp yargılarla değerlendirmişlerdir. İslâmiyet'e eleştirel bakan ve onu çarpıtan Batılı sosyologların aksine İslâmiyet'i doğru yorumlayan sosyologlar da olmuştur. Bu noktada biz tezimizde, İslâmiyet'i doğru anlayan aydınlarımızdan Cemil Meriç ile sosyolog Ümit Meriç'in görüşlerine yer verdik. Onların İslâmiyet'i nasıl ele aldıklarını ve İslâmiyet'e bakış açılarının hangi noktalarda örtüştüğü hangi açılardan farklılıklar gösterdiği ortaya çıkarmaya çalıştık. Düşünce dünyamızın önemli simaları olan, Türk toplumunun ve tarihinin ana meselelerine ilgi duyan, sorunlarımız üzerine düşünmüş olan Cemil Meriç ve Ümit Meriç'in İslâmiyet'e ilişkin tutumları Batılı sosyologlardan ve Batı düşüncesini kıble edinen aydınlarımızın/sosyologlarımızın yorumlamalarından farklıdır. Cemil Meriç ve Ümit Meriç, İslâmiyet'in ne olduğu, temel özellikleri ve prensipleri üzerinde durmuşlardır. Onlar, Batı aydınlarının dilinden İslâmiyet'i okumamışlardır. İslâmiyet'in tarihte ve günümüzdeki rolünü ve yerini doğru değerlendirmişlerdir. Cemil Meriç ve Ümit Meriç, İslâmiyet'i bir medeniyet, Doğu'dan gelen ışık ve bir dünya dini olarak yorumlamışlar, toplumlar ve bireyler bakımından önemine vurgu yapmışlardır. Onlar, İslâmiyet'in bir toplum projesi ve dünya görüşü olduğunu iddia etmişlerdir. Cemil Meriç, İslâmiyet'e ilişkin fikirlerinde kültür-irfan kavramlarını tahlil etmiştir. İrfan mefhumunu İslâm ruhuyla bağdaştırmıştır. Cemil Meriç, İslâmiyet'in vahdet, sevgi, birlik ve adalete dayalı evrensel bir din olduğunu öne sürmüştür. Cemil Meriç, İslâmiyet'in öncelikle bir ahlâk olduğunu vurgulamış, onun eşitliği savunduğunu ve uzlaştırıcı bir temelinin bulunduğunu bildirmiştir. Ümit Meriç ise, İslâmiyet'i toplumların örf ve adetleri, bireylerin alışkanlıkları açısından ele almıştır. Ümit Meriç, İslâmiyet'i özellikle namaz, hac ve dua bağlamında daha fazla irdelemiştir. Ümit Meriç, namaz, hac ve duayı sosyolojik yönden irdelemiştir. Ayrıca Ümit Meriç, İslâmiyet'i analiz ederken kılık kıyafet ve örtünme konusunu ön plana çıkarmıştır. Cemil Meriç ile Ümit Meriç, İslâmiyet'in büyük bir medeniyet projesi olduğu, onun evrensel bir din ve inanç sistemi olduğu konusunda hem fikirdirler. Diğer yandan Cemil Meriç, İslâmiyet'in teolojik ve felsefi derinliği ile ilgilenmişken Ümit Meriç ise, İslâmiyet'i daha çok biçimsel yönüyle (ibadetler ve örtünme vb) ele almıştır.

The concept of religion is one of the main focus areas of sociology. The western sociologists have concentrated on the religion concept since 19th century. But, they were not always objective in their analyses toward Islam and the Islamic civilization. They tended to analyze Islam within stereotyped framework. On the contrary to these stereotypical and subjective approaches, there were sociologists from the western world who have a more balanced view on Islam. Hereby, we focused on two of the intellectuals who developed a comprehensive and subjective understanding of Islam, Cemil Meriç and Ümit Meriç. We strived to reveal their analysis of Islam and divergency and overlapping of their views on Islam. Two pioneering intellectuals of Turkish intellectual history in modern times, Cemil Meriç and Ümit Meriç's approach to Islam is different than other Turkish intellectuals and sociologists who simply followed the footsteps of the western sociologists. Cemil Meriç and Ümit Meriç elaborated what Islam is, its main priniciples and components. They managed to develop a comrehensive analysis on Islam's role and function in today and in the past instead of reading Islam from an orientalist perspective. Cemil Meriç and Ümit Meriç conceptualized Islam as a civilization, a light from east and a world religion by emphasizing on its significance for individual and society. They argued that Islam is a social project and a world view. Cemil Meriç analyzed culture and comprehension (irfan) terms in his analysis on Islam. He associates irfan concept with the spirit of Islam. Cemil Meriç suggests that Islam is a universal religion based on unity, love, oneness and justice. Meriç emphasized that Islam, firstly, is a morality which advocates equality and has a mediatory ground, while Ümit Meriç treated Islam from the perspective of customs in the society and individual habits. Ümit Meriç analysed Islam more in the context of pilgrimage (hajj), prayer (namaz) and praying (dua). Meriç took hold of namaz, hajj and dua sociologically. Moreover, Ümit Meriç featured dressing and covering issues in his analysis of Islam. Cemil Meriç and Ümit Meriç agree on that Islam is a big civilization project and a universal religion and belief system. Yet, Cemil Meriç is more engaged in the theological and philisophical depthness of Islam, while Ümit Meriç focused on the formal side (rituals and coverings).