HADÎSLERİN RİVÂYETİNİN MAHİYETİ: LAFZEN VE MÂNEN RİVÂYETLERİN ORANI İLE İLGİLİ DEĞERLENDİRMELER

Abstract

Öz:Hadislerin yazılarak kayda geçirilmesi nadir de olsa Hz. Peygamber hayatta iken bazı sahâbîler tarafından yapılmıştır. Bu yazma faaliyeti O’nun vefatından sonra giderek artmış, hicri I. asrın sonunda tedavülde olan hadislerin yazıya geçirilmesi bizzat devletin görevlendirmesiyle yapılmaya başlanmış, ikinci asrın ortalarına doğru ise neredeyse yazıya geçirilmemiş hadis kalmamıştır. Bu süreç içerisinde Hz. Peygamber’in hadislerinin olduğu gibi (lafzî) rivâyeti/nakli konusu gündeme gelmiştir. Hz. Peygamber’in ifadelerinin değiştirilmeden kelimesi kelimesine aynı şekilde nakline lafzen; manayı bozmayacak şekilde başka kelimelerle nakline ise mânen rivâyet denilmektedir. Hz. Peygamber’den işitilen sözcüklerin olduğu gibi korunarak rivâyet edilmesi zordur ve hâfıza gücüne bağlıdır. Bu sebeple mânayla rivâyete umumiyetle cevâz verilmiştir. Bununla birlikte ilk dönemlerde özellikle sahabe ve tâbiûndan bazı kişiler hadis rivâyetinin önemi ve hassaslığı dolayısıyla mâna ile rivâyeti hoş karşılamamış ve lafzî rivâyeti ön plana çıkarmışlardır. Günümüzde bazı kimseler klasik usûl kaynaklarındaki muhtasar bilgilerden hareketle hadislerin genelinin mâna ile rivâyet edildiği sonucuna ulaşmaktadır. Bu sonuçtan hareketle de hadis metinlerinin Hz. Peygamber’e ait olmayıp, râvîlere ait olduğunu, değiştiğini hatta bozulduğunu iddia etmektedirler. Gerçekte durum böyle değildir. Çünkü hadis rivâyet usûl ve kâideleri Hz. Peygamber’in hadislerinin aslına uygun olarak muhafaza edilmesine çalışmıştır. Bu çalışmada lafzen rivâyetin ileri sürüldüğü kadar az olmadığı; mâna ile rivâyetin de belli şartlar altında ve kontrollü bir şekilde olduğu ortaya konulmaya çalışılacaktır.