ÖZET Yüksek Lisans Tezi BAZI TEKSTİL BOYALARININ AMFİBİ İRİBAŞLARINA TOKSİK ETKİSİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA Ufuk Günay DOĞAN İnönü Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyoloji Anabilim Dalı 49+vii sayfa 2002 Danışman: Doç Dr. Murat ÖZMEN Astrazonlar, diğer tekstil boyalan arasında, tekstil endüstrisinde yaygın olarak kullanılan boyar maddelerinden biridir. Birçok tekstil boyası ve bu boyalan içeren atık sular çeşitli test organizmaları için toksik, genotoksik ve mutajenik özelliklere sahiptir. Bununla birlikte, astrazon boyalarının sucul test organizmalarına toksik etkileri üzerine yapılmış olan çalışmalar oldukça kısıtlıdır. Bu araştırma, dört farklı astrazon boyasının Bufo viridis (kara kurbağası) iribaşlarına toksik etkilerini saptamak amacıyla planlandı. Toksik etki, iribaşların iki farklı gelişim evresinde, durağan test sistemi kullanılarak araştırıldı. Astrazon mavi, siyah, san ve kırmızı boyalan için iribaş gelişiminin 20. evresinde LC50 değerleri 72 saatlik test periyodu sonunda sırası ile 2.89 ppm, 4.00 ppm, 39,35 ppm ve 66.03 ppm düzeyinde bulundu. Gelişimin 24. evresinde, aynı koşullar altında 72 saatlik test periyodu sonrasında LC50 düzeyi bu boyalar için 0.919 ppm, 2.66 ppm, 20.37 ppm ve 13.69 ppm olarak saptandı. Araştırmada, iki farklı gelişim evresindeki kurbağa iribaşlarında bu tekstil boyalarının oluşturduğu etkisiz en yüksek konsantrasyon (NOEC) ve etkili en düşük konsantrasyon (LOEC) değerleri, varyans analizi (ANOVA) testi ile saptandı. NOEC- LOEC değerleri 72 saat sonunda 20. gelişim basamağındaki iribaşlarda, sırasıyla, astrazon mavi, siyah, san ve kırmızı boyalarında, 2.57-2.82 ppm, 3.38-3.68 ppm, 39.52- 41.92 ppm ve 65.42-69.40 ppm, 24. gelişim evresinde 1.36-1.63 ppm, 2.35-2.58 ppm, 13.15-18.92 ppm ve 9.46-13.23 ppm değerleri saptandı. Çalışmada kullanılan bu dört farklı boyaya 12 ve 24. saatlerde maruz bırakılan iribaşlarda Glutatyon S-transferaz (GST) ve karboksil esteraz (CaE) enzim aktivitesi araştırıldı. Enzim aktiviteleri bazı uygulama guruplarında 24. gelişim evresinde iribaşların boyar maddeye maruz bırakılmalarını takiben önemli düzeyde artış gösterdi. Elde edilen sonuçlara göre astrazon mavisinin kurbağa iribaşlarının gelişiminin 20. ve 24. evrelerinde en yüksek toksik etkiye sahip boya olduğu bulundu. Ayrıca, bulgular, kurbağa iribaşlarının gelişimin 24. evresinde uygulanan boya maddelerine karşı, 20. evredeki iribaşlardan daha fazla duyarlı olduklarını da gösterdi. ANAHTAR KELİMELER: Astrazon, tekstil boyası, toksisite, iribaş, Bufo viridis, letal konsantrasyon, LC50, NOEC, LOEC, GST, CaE 'SSL TORŞEM k.- «itim KURDU* M MSmEBt
ABSTRACT Master Thesis AN INVESTIGATION FOR THE TOXICITY OF SOME TEXTILES DYES ON AMPHIBIAN TADPOLES Ufuk Günay DO?AN Inonu University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Biology 49+vii pages 2002 Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Murat ÖZMEN Astrazone dyes, among many others, are one of the commonly used group of synthetic substances in the textile industry. Several textile dyes and their effluents were found to be toxic, genotoxic and mutagenic in various test organisms. However, to our knowledge, the information related to the toxicity of astrazone dyes on aquatic organizms is limited. This study presents the toxicity of four different astrazon dyes on Bufo viridis (frog of land) tadpoles. The toxic effect was investigated in two different developmental stages of the tadpoles in static, renewal test conditions. LC50s were determined as 2.89 ppm, 4.00 ppm, 39.35 ppm and 66.03 ppm for astazon blue, black, yellow and red dyes, respectively, in the 20th stages of development in 72 h of exposure period. The LC50 values were also found as 0.919 ppm, 2.66 ppm, 20.37 ppm and 13.69 ppm in 24th stage of the developmental period in 72 h of exposure under the same conditions for the same dyes. Non Observed Effective Concentration (NOEC) and Lowest Observed Effective Concentration (LOEC) values were also determined in two different developmental stages of tadpoles using analysis of variance (ANOVA) test. The NOEC-LOEC values were found to be as 2.57-2.82 ppm, 3.38-3.68 ppm, 39.52-41.92 ppm and 65.42-69.40 ppm for astrazon blue, black, yellow and red dyes, respectively, on 20lh developmental stages of tadpoles after 72 h treatment period. Also, these values were found to be as 1.36-1.63 ppm, 2.35-2.58 ppm, 13.15-18.92 ppm and 9.46-13.23 ppm for same dyes at the 24th developmental stages after same treatment period. Glutathion S-transferase (GST) and carboxylesterase (CaE) activities were also determined B.viridis tadpoles after 12 and 24 h treatment period. Enzymatical activities were increased, significantly, after some exposure concentrations of dye substances in 24th stages of tadpoles. These results show that, astrazon blue is the most toxic textile dye to tadpoles in 20lh and 24th stages of the development. Finally, the 24th stage of tadpoles were determined to be more sensitive than 20th stage ones for all dyes tested in various concentrations. KEY WORDS: Astrazon, textile dye, toxicity, tadpole, Bufo viridis, lethal concentration, NOEC, LOEC, GST, CaE
