Fahruddin râzî ve kâdî abdülcebbâr’ın subûtî ve haberî sıfatlara konu olan âyetlere yaklaşımı ve değerlendirmesi

Abstract

Kur’an-ı Kerim muhataplarına varlık âleminin sonsuz güç ve kudret sahibi olan yüce yaratıcıyı

onun vasıflarını pek çok âyette ortaya koyarak tanıtmıştır. Allah Teâlâ’yı vasfeden bu âyetlerin

onun zâtına isnat edilip edilmeyeceği ve te’vil edilmesi konusu tefsir ve kelâm âlimleri arasında en

çok tartışılan konulardan birisi olmuştur. Bu tartışmaları ilmî arenaya taşıyan Mu’tezile’nin önemli

müfessirlerinden Kâdî Abdülcebbâr (v. 415/1024) mezhebinin beş temel inancı (usûl-i hamse) içerisinde

ilk sırada gelen tevhid ilkeleri gereği tenzihçi bir yaklaşım sergileyerek sıfatları zâtın aynı

kabul etmiş ve onların zâttan ayrı olmadığını söylemiştir. Böyle olmaması durumunda birden fazla

yaratıcının ortaya çıkacağını ileri sürmüştür. Subûtî sıfatların mastar olanlarını da aynı gerekçeyle

reddetmiştir. Haberî sıfatların ise yaratıcıyı varlıklara benzemekten uzak kılmak için aklın ışığında

te’vil edilmesi gerektiğini savunmuştur. Ehl-i Sünnet’in Eş’ariyye koluna mensup olan Fahruddin

Râzî (v. 606/1209) ise kendi mezhebi gibi sıfatların zâtın ne aynısı ne de gayrısı olduğunu savunmuş,

subûtî sıfatların mastar ya da manevî her ikisini de Allah’a izafe etmiştir. Haberî sıfatlar konusunda

ise kendi mezhep imamı Eş’arî’den farklı bir yaklaşım ortaya koyarak bunların te’vil edilmesi

gerektiğini savunur ve yöntem konusunda ayrı düşünmekle birlikte te’vil edilmesi konusunda Kâdî

Abdülcebbâr ile aynı düşünür.