Kâdî abdulcebbar’ın düşüncesinde teklifin gayesel yorumu

Abstract

Teklifte bulunmanın gayesini açıklayabilmek esasında Mu’tezile’nin teolojik akılcılığını anlamada

önemli bir faktördür. Mu’tezile’ye göre Allah’ın insanla ilişkili bütün fiilleri maslahat ve fayda

yönüyle hikmeti gerektirmektedir. Bu düşünceyle onlar, ontolojik anlamda Allah’ın yaratma eyleminin

sorgulanamayacağını, fakat teleolojik (amaçsallık) olarak yaratmanın bir gaye ve hikmete

dayanmak zorunda olduğunu kabul etmişlerdir. Sorumluluk yüklenecek bir varlığın yaratılmasındaki

hikmet ve gayeyi anlamak için teklif kuramını rasyonel tarzda incelemek zorunludur. Bunun

yöntemi ise metafiziksel alanın hareket tarzı ve görünen âlemin ahlaki ve hukuki yapısı arasında bir

eşdeğerlik bağıntısı kurmaktır.