İlk dönem tefsîr kitapları ve müellifleri (en-nedîm’in el-fihrist’indeki “tesmiyetu’l-kutub el-musannefe fî tefsiri’l-kur’ân” adını taşıyan listesi bağlamında )

Abstract

Özet: Muhammed b. İshâk en-Nedîm (v.380/990) yaklaşık dört asırlık bir dönemi kapsayan ve bir

İlk Dönem İslâm Kültür Tarihi Atlası sayılabilecek “el-Fihrist” adlı eseriyle Arapça dilbilim, Kaligrafi,

Sarf-Nahv, Tefsir, Hadis ve Fıkıh’tan Kelâm, Dinler Tarihi, Felsefe ve Tıbba kadar pek çok ilim dalına

önemli katkılar sağlamıştır. Onun verdiği bilgiler birçok ilmi disiplinin birinci el kaynakları hakkında

aydınlatıcı niteliktedir. Bu bağlamda Kur’ân İlimleri ve Tefsîr’in ilk dört asrında gün yüzüne çıkan

eserleri ve müelliflerini de tanıtan en-Nedîm, “el-Fihrist”in I. Mekâlesinin 3. Fenni’nde yer alan

“Tesmiyet el-Kutub el-Musannefe fî Tefsîr el-Kur’ân” başlığı altında 45 kitap ve müelliflerinden kısaca

söz eder. (Ebû’l-Ferac Muhammed b. İshâk en-Nedîm, Kitâb el-Fihrist, thk. Fuâd Eymen Seyyid, Al-

Furkan İslamic Heritage Foundation, London 2009, I, 88-89.)

Bu araştırmada el-Fihrist’in “Tesmiyet el-Kutub el-Musannefe fî Tefsîr el-Kur’ân” başlığı altında kaydettiği

45 eser ve müellifleri incelenmiştir. Burada öncelikle en-Nedîm’in bahsettiği kişiler ve eserleri

hakkında derli toplu bilgi verilmiştir. Böylece bu âlimlerin ilmî şahsiyetleri gün yüzüne çıkarılmıştır.

Zira el-Fihrist onlar hakkında çok az bilgi vermiştir. dından en-Nedîm’in bu müellifler ve

eserleri listelerken hangi mantaliteden işe koyulduğu, herhangi bir hizbin tesirinde kalıp kalmadığı

tetkik edilmiştir. Son olarak da bu Tefsîrler ve Müfessirler Listesi hakkında Dimitry Frolov gibi ehl-i

vukûf kişiler tarafından ileri sürülen görüşlerin tutarlılık derecesi çözümlenmiştir.