Özet:
27 Nisan 1920’de Azerbaycan’ın Ruslar tarafından işgali sonrasında, bu işgali kabullenmeyip diğer ülkelere muhaceret eden aydınlarla Azerbaycan muhaceret tarihinde yeni bir dönem başlamıştır. Söz konusu bu dönemde Azerbaycan Cumhuriyeti’nin kurucusu ve devlet başkanı Mehmet Emin Resulzade, ülkenin önde gelen aydınlarını Azerbaycan’ın bağımsızlığı uğruna mücadele için yurt dışında bir araya getirmeyi başarmıştır. Rus yayılmacı siyasetine karşı mücadele eden Azerbaycan siyasi muhaceretinin asıl amacı ülkenin tekrar bağımsızlığına kavuşturulmasıdır. Bu anlamda muhaceret topluluğunun farklı ülkelerde çıkardığı 30’a yakın yazılı basın organı, mücadele yıllarına ışık tutması bakımından tarihi önem arz etmektedir. Azerbaycan muhaceret tarihinin en önemli dönemini kapsayan ülkenin Rus işgalinden 1930’lu yıllara kadar Türkiye’deki döneminde özellikle peş peşe çıkardığı dergilerle muhaceretteki mücadeleye, 1918’de kurulan Cumhuriyet öncesi Milli Mücadele’de olduğu gibi yine Resulzade’nin öncülük yaptığı görülmektedir. Resulzade’nin 1923 senesinde İstanbul’da çıkardığı “Yeni Kafkasya” mecmuası ile başlayan Azerbaycan siyasi muhaceret basını, yine Resulzade önderliğinde çıkarılan “Azeri Türk”, “Odlu Yurt” dergileri ile faaliyetini sürdürmüş ancak Sovyet Rusya’sının talebi ve Türkiye’ye baskı yapması üzerine bu dergiler sırasıyla kapatılmıştır. 1930’larda Resulzade de dâhil muhaceretin önde gelen isimleri, Türkiye’yi terk etmeye mecbur bırakılsalar da onların Türkiye’ye bağlılıkları hiçbir zaman azalmamıştır. Söz konusu bu isimler, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra tekrar Resulzade önderliğinde Ankara’da teşkilatlanarak mücadelelerini fikri zeminde sürdürmüşlerdir. Türkiye’de verilen uzun bir aradan sonra 1952 senesinde Resulzade’nin çıkardığı “Azerbaycan” dergisi ile mücadelelerini devam ettiren Azerbaycanlı aydınlar, mücadelenin canlı tutulması ve sürekliliği için basın organlarının gücünden yararlanmışlardır. Bu çalışmada; muhaceret basın organları arasında Resulzade’nin Türkiye’de çıkardığı “Yeni Kafkasya”, “Azeri Türk”, “Odlu Yurt” ve “Azerbaycan” dergileri araştırılmış, çalışmada literatür taraması yöntemi kullanılmış, muhaceretin sebepleri ve Resulzade’nin Türkiye’ye muhacereti de genel hatlarıyla ele alınmıştır. Çalışma kapsamında adı geçen dergiler taranmış ve yardımcı kaynaklardan da yararlanılmıştır.
