İnsanlığın varoluşundan bugüne kadar ulaşan eski uygarlıkların
yaşadıkları devirlerin sosyal, ekonomik ve kültürel özelliklerini yansıtan
arkeolojik peyzajlar, geçmişin bilgi kaynaklarıdır. Arkeolojik peyzajlar,
sadece geçmişe ait bilgileri taşıyan alanlar değil, aynı zamanda bugünün
ekolojik ve görsel nitelikli alanlarıdır. Sahip olduğu bu değerler, arkeolojik
sitlerin diğer kentsel alanlara göre daha hızlı değişim göstermesine neden
olmaktadır. Arkeolojik sitlerin mevcut durumları incelendiğinde Türkiye’de yer
alan örneklerin büyük çoğunluğunun özellikle turistlerin yıllın belirli
dönemlerinde ziyaret ettikleri kent yaşamından kopuk alanlara dönüştükleri
bilinmektedir. Diğer taraftan kent içinde sıkışan ve yapılaşma tehdidi içinde
kalan arkeolojik sitler, zamanla kentsel hizmetlerden yoksun, fiziksel
eskimenin hâkim olduğu niteliksiz kentsel alanlara dönüştüğü
gözlemlenmektedir. İşlevini yitirme süreci, zamanla arkeolojik miras
alanlarının aslına uygun olmayan kullanımları neticesinde vandalizme maruz
bırakılan terkedilmiş alanlar olarak gündeme gelmektedir. Bu anlamda
arkeolojik varlıklar, çağdaş yaşam standartları ve sağlıklı çevre
özelliklerinden uzak, aslına uygun olmayan fonksiyonel kullanım ve
kullanıcılar gibi nedenlere bağlı olarak, kentin fiziksel, işlevsel, ekonomik ve
sosyal yapısından olumsuz yönde etkilenmekte; görsel okunabilirliğini ve
cazibesini yitirmektedir. Bu sorunlar karşısında kültürel bellek olmanın yanı
sıra kent için alternatif yeşil alan ve rekreasyon potansiyeline sahip
arkeolojik sitlerin modern çevreye entegrasyonu amaçlayan tasarım
yaklaşımları geliştirilmektedir.
Bu kapsamda bu çalışmada; bugün bu sorunlarla karşı karşıya kalan
arkeolojik sit alanlarının mevcut mekânsal dokusunun korunması, yeniden
işlevlendirilerek modern çevreye entegre edilmesini ve kent için alternatif
alanlara dönüştürülmesini temel alan yapısal ögeler, Türkiye’deki ve
Dünya’daki örnekleri üzerinden incelenmiş ve örnek çalışmalardan elde
edilen veriler değerlendirilerek öneriler geliştirilmiştir.
Archaeological landscapes that reflect the social, economic and cultural features of
periods of the old civilizations since the beginning of humanity that survived until today are
the sources of information about past. Archaeological landscapes are not just areas that
carry information about the past, they also have ecological and visual characteristics of
today’s world. These values lead to a more rapid change in the archaeological sites
compared to the speed of change of the other urban spaces. The examination of the
archaeological sites of Turkey reveal that majority of the current sites have turned into areas
isolated from urban spaces that are only visited by tourists during certain times of the year.
Another observation is that the archaeological sites which are jammed into the urban spaces
and under the threat of construction are turning into unqualified urban spaces that are away
of urban services where physical wear takes places within time. Disfunctioning process takes
the forms of inappropriate use of archaeological heritage sites and forsaken places that are
exposed to vandalism. In that sense, archaeological assets are influenced negatively by the
physical, functional, economic and social structure of the city due to inappropriate functional
use, and users; also are far from the civilized living standards and healthy environments
which result in a loss of visual legibility and attraction. There is a need for design approaches
that aim to integrate the archaeological sites into the modern environment which have the
potential for alternative green areas and recreation potential, apart from being a cultural
memory site.
This study investigates with the structural elements that are necessary for protecting the
current spatial texture of the archaeological areas which are confronted with these problems,
and refunctioning of these sites for the integration of the modern environment as well as
turning them into alternative recreation sites for the city. Examples from Turkey and abroad
are examined, clues gathered from the exemplary activities are assessed and suggestions
are proposed.
