İRAN’DA SİYASİ PARTİLER

Abstract

19. yüzyıl modernleşme sürecinin kaçınılmaz sonuçlarından biri de devletin dönüşümü ve siyasi iktidarın niteliğindeki değişim olmuştur. İran’da devlet, başka ülke örneklerindeki modernleşme süreçlerinde olduğu gibi çok geçmeden Batı tarzı modern kurumların oluşturduğu modern bir devlete doğru evrilmeye başlamıştır. Bu modern kurumlardan biri de parlamentodur. Meclisin ilk kurulduğu andan itibaren siyasi partiler de ortaya çıkmıştır. Rıza Pehlevi gerçekleştirdiği darbe ile Kaçar hanedanlığına son vermiştir. Rıza Şah, özgürlükler ve demokrasi yoluyla değil; otoriter bir tarzda siyasal ve toplumsal hayatı dönüştürerek İran’ı modern bir ulus-devlet haline getirmeyi amaçlamıştır. Rıza Şah dönemiyle birlikte İran siyasetinde siyasi partilerin etkisi ve önemi azalmaya başlamış ve bu özellik daha sonraki dönemlerde de süreklilik kazanmıştır. Sonradan iktidara gelen Muhammed Rıza Pehlevi de babası gibi parlamento seçimlerine müdahale ederek seçilecek adayları belirlemiştir. 1979 İslam Devrimiyle birlikte ilk başlarda tüm ideolojileri ve fikirleri temsil eden grupların ve siyasi partilerin faaliyet göstermesine izin verileceği yönünde iyimser bir beklenti oluşmuştur. Ancak devrimin ilk yıllarında sol parti ve gruplar bastırılmış ve ardından iktidarın uygulamalarına karşı eleştiri yönelten, farklı düşünen tüm gruplar ve onların partileri kapatılmış ve böylece demokratik umutlar sönmüştür. Bu çalışmada modern İran siyasetinde Pehleviler döneminden başlayarak İran İslam Cumhuriyeti’nde önemli yeri olan siyasi partiler incelenmiştir.