Abstract:
Özet
Yargı alanında insan haklarının en önemli yansıması adil yargılanma hakkıdır.
Adil yargılanma, hukuk devletinin en önemli ilkelerinden biridir. Bu hak, yargılama
faaliyetlerinin yerine getirilmesinde uyulması gereken esasları belirleyen ve yargılama
süreci ile birlikte, yargılama öncesi ve sonrası dönemi de kapsayan bir haktır. Bu hak ile
ilgili ulusal ve uluslararası metinlerde bir takım hükümler getirilmiştir. Adil yargılanma,
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) gibi birçok uluslararası sözleşme veya
beyannamede yer alan, hukuk sistemimizde de anayasal düzeyde kabul edilmiş temel bir
haktır. Makul sürede yargılanma hakkının çerçevesi, adil yargılanma ilkesinin de temel
öğesini oluşturmaktadır. AİHS, makul sürede yargılanma hakkı güvencesinin sağlanması
amacıyla mutlak bir süre öngörmemiştir. Ancak, AİHS’nin iç hukukta uygulanıp
uygulanmadığının yargısal denetimi ile görevli olan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi
(AİHM), makul sürenin belirlenmesi amacıyla bir kısım ölçütler getirmiştir. AİHM,
görülmekte olan davalara ilişkin her bir somut olayın özellikleri yanında bu ilkeleri de göz
önüne almaktadır. Başvurucular, idari uyuşmazlıklar ile ilgili AİHM’ne yaptıkları
başvurularda en çok, davaların uzun süre geçmesine rağmen sonuçlandırılmamasından
yakınmaktadır. AİHS’nin getirdiği kriterlere paralel olarak anayasal ve kanuni
düzenlemeler yapılmış, buna rağmen gelinen noktada bir takım eksik ya da aykırı
düzenlemelerin var olduğu anlaşılmıştır. AİHM, adil yargılanma hakkının önemli
unsurlarından olan makul sürede yargılanma hakkı, silahların eşitliği, çelişmeli yargılama
hakkı ve mahkemeye başvuru hakkı gibi konularda AİHS’nin 6’ıncı maddesine bir takım
aykırılıkların olduğunu tespit etmiş; söz konusu aykırılıklar nedeniyle de Türkiye aleyhine
bir çok ihlal kararı vermiştir. AİHM, idari uyuşmazlıklara ilişkin verdiği bazı kararlar ile
ülkemizde idari yargılama hukukunun gelişimine katkıda bulunmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Adil yargılanma hakkı, makul sürede yargılanma hakkı,
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, idari yargılama
hukuku.
