Türkiye’de sanat ve siyaset ilişkisinin islamcı sinema üzerinden değerlendirilmesi

Abstract

Bu araştırma sinema üzerinden sanatın modern bir olgu olan ideoloji ile etkileşimini incelemekte ve bu etkileşimi Türk Siyasal tarihinde konumlandırmayı hedeflemektedir. Türkiye’de Sinema sanatının ortaya çıkışı ve farklı dönemlerindeki ortak karakteristiği, siyasetin ve resmi ideolojinin sanat ile etkileşimine belirgin bir örnek oluşturmaktadır. İlk yıllarından itibaren Türk sinemasına hâkim olan, inanç, kültür, gelenek ve aydınlanmaya ilişkin yaklaşımlar, Cumhuriyetin seküler fikirleri ile uyum içerisindedir. İslamcı Sinema Akımı, Cumhuriyetin ilk yılları ile birlikte giderek belirginleşen resmi ideolojinin sinema üzerindeki hâkimiyetine bir tepki olarak doğmuştur. İslamcı Sinema Akımı içerisinde örnekler oluşturan yönetmenlerin eserlerinde verdikleri mesaj ve o mesajı ifade ederken tercih ettikleri üslup dönemin siyasal koşullarına göre değişmektedir. Güncel siyaset, ideolojik söylem ve devlet organları (sansür kurulları, sinema üzerinden alınan vergileri belirleyen organlar, sanat eseri üreten resmi organlar TRT gibi), İslamcı sinema akımının içeriği ve kitlelerle buluşması-etkililiği üzerinde belirleyici olmuştur. İlk yıllarında (1970-1980) yalnızca bireysel mesajlar içeren, bilgilendirmeyi ve gelenekleri hatırlatmayı hedefleyen akım, İslamcılığın ülkedeki seyrine uygun bir şekilde değişmiştir. İkinci döneminde (1980-1995) ilk dönemden farklı olarak toplumu bilgilendirmekten öte bilinçlendirmeyi ve harekete geçirmeyi hedeflemiştir. İslamcı Sinema Akımı, Klasik Türk Sinemasının etkinliğini yitirdiği bu yıllarda zirve dönemini yaşamış ve oldukça rağbet görmüştür. Siyasal söylemin değiştiği 2000’li yıllarda etkinliği zayıflayan ve propaganda dili toplumda karşılık bulmayan İslamcı Sinema Akımı, ürettiği eserlerle önceki iki döneminden belirgin bir şekilde farklılaşmış, tasavvuf, hoşgörü, birlikte yaşam, insan hakları, hayvan hakları, doğayı koruma, cehalet ve taassub gibi konular üzerinde yoğunlaşmıştır. Anahtar Kelimeler: Sanat, Siyaset, İslamcılık, Türk Sineması, Toplum, Sistem, Birey

This research analyzes the interaction between art and ideology as a modern phenomenon, with the objective of pinning down this interaction throughout Turkish Political History. Emergence of cinema in Turkey and its common characteristics throughout different periods form a significant example for the interaction between politics (official discourse in this context) and art. Views on belief, tradition, culture and enlightenment most of which dominate Turkish Cinema from its early years, are coherent with the secular views of the young republic. Islamist Cinema was born as a reaction to the tight grip of republic's official discourse on cinema. Message and tone of the directors who produce films within the guidelines of the aforementioned cinema movement varies, depending on the political atmosphere of the period in which the films were made. Current politics, ideological discourse and state institutions (censorship boards, authorities issuing the tax rates, governmental bodies that produce works of art) were highly influential on the discourse of Islamist Cinema Movement. The movement has transformed in accordance with the course of Islamism in the country while focusing on messages directed to individuals, aiming to remind traditions and educating masses on religious rites during its initial years. (1970-1980) 15 years period following its first decade (1980-1995) witnessed a shift of the objective from educating the masses to invoking awareness in and eventually activating them. Islamist Cinema peaked during these years through which Mainstream Turkish Cinema has lost its sphere of influence. Islamist Cinema Movement, which has lost momentum due to transformation of political discourse during 2000s, has significantly altered its tone comparing to former periods, focusing on topics like Sufism, tolerance, solidarity, universal human rights, animal rights, protecting the environment, ignorance and fanaticism. Keywords: Art, Politics, Islamism, Turkish Cinema, Society, System, Individual