İmam Şâfiî’nin Kavl‐i Kadîm ve Kavl‐i Cedîd’inin Oluşmasına Etki Eden Sosyal Faktörler

Abstract

Özet: Sosyal değişim ve dönüşüm ile birlikte sosyal bir olgu olarak dinin de aynı ölçüde bundan etkilendiği, gizlenmesi ya da inkârı mümkün olmayan sosyal bir realitedir. Birer dinî grup olarak mezhepler de ortaya çıktıkları ve geliştikleri sosyal ortam göz önüne alınarak ancak daha iyi analiz edilebilirler. Bu çerçeveden baktığımızda, İmam Şâfiî’nin diğer imamlara nazaran görüşlerinde daha fazla değişiklik yaptığı göze çarpmaktadır. Özellikle son durağı olan Mısır’a gittiğinde Kavl‐i Kadîm denilen eski görüşlerini değiştirerek yeni içtihatlarda bulunmuştur. Bu durumun sosyolojik birçok nedeni vardır. Bunu anlamak için öncelikle onun yaşadığı ortamı, bilgi kaynaklarını, hocalarını, eserlerini ve öğrencilerini tanımak gerekir. Bu nedenle bu çalışmada önce İmam Şâfiî’nin (ö.204/820) hayat serüveni incelenmiş ve daha sonra onun görüş değişikliğine etki eden sosyal faktörlerden bahsedilmiştir. Bunlar arasında onun çok yer değiştirmesi sonucunda, gittiği bölgelerde farklı örf-adet ve hayat tarzı ile karşılaşmasını, yeni hadislere ve bilgi kaynaklarına ulaşmasını, özellikle Ehl‐i Re’y taraftarı hocalardan ders almasını ve onlarla çeşitli ilmî tartışma ve münakaşalarda bulunmasını saymak mümkündür. Anahtar Kelimeler: Din Sosyolojisi, İmam Şafiî, Sosyal Değişme, Kavl-i Kadîm, Kavl-i Cedîd, Sosyal Faktör. Abstract: It is a social reality that the religion as a social fact is affected equally from it with the social change and transformation and it is impossible to be hidden or denied. The religious sects as a religious group can be analyzed better in consideration of the social environment that they reveal and develop in them. When we consider from this aspect, it attracts the attention that al-Shāfi’ī The Imām changed his opinions much more than the other imāms. Especially, when he went to Egypt which was his last destination, he made the new judicial opinions as he changed his old opinions called as Kawl al-Kadīm. The situation has many sociological reasons. It is necessary firstly to know the envi-