Amaç: Stresin vücuttaki etkilerini, hipotalamo-pituiter-adrenal (HPA) eksen ve otonom sinir sistemi (OSS) yönetir. Bu çalışmada, HPA'nın son ürünü olan kortizolün saçta ölçümünün validasyonunun yapılması ve saç kortizol (SK) düzeyinin her iki cinsiyette ve farklı post-pubertal yaşlarda olan kadınlarda ölçülmesi amaçlandı. Ayrıca, tükürük kortizolü (TK) ve OSS aktivitesini değerlendirmek için kalp atış hızı değişkenliği (KHD) de incelendi. Materyal ve Metot: SK ölçümünün validasyonu, çeşitli yıkama (ön yıkama yapma veya yapmama), öğütme (sıvı azotla havanda dövme ya da makas ile parçalama) ve metanol ekstraksiyon (sıcaklık ve/veya ultrason) prosedürleri kullanılarak yapıldı. Daha sonra, kadınların SK'ü (n=53), aynı yaştaki erkeklerle (n=54) karşılaştırıldı. Ayrıca SK farklı yaş gruplarındaki kadınlarda (19-30, 31-45, >45 yaş) da belirlendi. Tüm katılımcılarda TK, KHD ve kendi-bildirimine dayalıstres de ölçüldü. Bulgular: Genel olarak, validasyon prosedürleri arasında fark belirlenmedi ancak sıvı azot ile öğütülmüş numunelerde SK daha yüksekti (P<0.05). SK, kadın ve erkekler arasında farklı değildi (P>0.05) fakat yaş arttıkça azaldı (P<0.05). TK öğle vakti kadınlarda daha düşüktü ve kadınlarda yaş arttıkça ortalama konsantrasyon azaldı (P<0.05). KHD parametreleri kadınlarda erkeklerden daha düşüktü ve kadınlarda yaş arttıkça azaldı (P<0.05). Kadınlarda uzun vadeli stres algısı erkeklerden daha yüksekti (P<0.05). Sonuç: SK, TK ve KHD ölçümlerinin ve kendi bildirimine dayalı ölçeklerin, stres araştırmalarında kullanılabilecek, eşi bulunmayan non-invaziv teknikler oldukları belirlendi. SK, TK ve KHD'nin tümü kadınlarda yaş ilerledikçe azaldı, ancak SK'de cinsiyet farkı bulunmadı.
Aim: The hypothalamo-pituitary-adrenal (HPA) axis and the autonomous nervous system (ANS) govern the effects of stress in the body. The current study aimed to validate cortisol, the end product of HPA, measurement in hair (HC) and to assess its levels in both genders and in women at different post-pubertal ages. Moreover, salivary cortisol (SC) and heart rate variability (HRV), as a means of assessing the activity of the ANS, were also studied. Material and Method: HC measurement was validated by using various washing (pre-wash or not), grinding (pestle with liquid nitrogen or particulate with scissor) and methanol extraction (temperature and/or ultrasound) procedures. Afterwards, HC of women (n=53) was compared with age-matched men (n=54) and measured in women at different age groups (19-30, 31-45, >45 years). SC, HRV and self-reported stress were also measured in all participants. Results: In general, there were no differences between validation procedures but HC was slightly higher in samples grinded by liquid nitrogen (P<0.05). HC was not different between women and men (P>0.05) but decreased with increasing age (P<0.05). SC at noon was lower in women and mean concentration decreased by increasing age in women (P<0.05). HRV parameters were lower in women than men and decreased by increasing age in women (P<0.05). Long-term perceived stress was higher in women than men (P<0.05). Conclusion: It seems that HC, SC and HRV measurements and self-reported scales are all unreplaceable non-invasive technics that can be used in stress research. HC, SC and HRV all decreased by ageing in women but no gender difference was found in HC.
