Genel liseler ve anadolu liseleri'nde görevli öğretmenlerin örgütsel stres kaynaklarının karşılaştırmalı analizi (Malatya ili örneği)

Abstract

Stres olgusu insanlık tarihi kadar eski olmakla birlikte, günümüzde de yaşamı bireysel, örgütsel ve giderek kurumsal açıdan tehdit eden temel unsurlardan biridir. Stresin yoğun olarak yaşandığı toplumsal kurumlardan biri de eğitimdir. Eğitim kurumunun örgütleri olan okullarda yaşanan stresli durumlar, öğretmenlerin verimliliğini olumsuz yönde etkilemektedir. Bu olumsuzlukla başa çıkabilmek öncelikle öğretmenlerin örgütsel stres kaynaklarının tanılanmasını gerekli kılmaktadır. Bu araştırmada, Genel Lise ve Anadolu Liseleri'nde görevli öğretmenlerin örgütsel stres kaynaklarının karşılaştırılması amaçlanmıştır. Tarama modeline dayalı betimsel bir çalışma olan araştırmanın evrenini, 2009?2010 eğitim-öğretim yılında, Malatya il merkezi sınırları içerisinde bulunan 23 Genel Lisede görev yapan 830 ve 5 Anadolu Lisesi'nde görev yapan ise 241 olmak üzere toplam 1071 öğretmen oluşturmaktadır. Araştırmanın örnekleminde ise 10 Genel Lise'de çalışan 451 ve 5 Anadolu Lisesi'nde çalışan 241 olmak üzere toplam 692 öğretmen bulunmaktadır. Araştırmada, veri toplama aracı olarak Aslan (1995) tarafından geliştirilen ?Öğretmenlerin Örgütsel Stres Kaynakları Anketi- ÖÖSKA? güncellenerek kullanılmış ve bu araca dayalı olarak, öğretmenlerin örgütsel stres kaynakları 13 boyut altında ( Kararlara Katılma, İletişim, Yöneticilerin Tutum ve Davranışları, Denetim Biçimi, Çalışma Koşulları, Yükselme ve Gelişme Olanakları, Mesleksel Güvence, Mesleksel Görünüm, Örgütsel Olanaklar, Rol Çatışması-Rol Belirsizliği, İnsan İlişkileri, Öğrencilerin Tutum ve Davranışları, Velilerin Tutum ve Davranışları) ele alınmıştır. Ölçek iki bölümden oluşmaktadır. Ölçeğin birinci bölümü, katılımcıların kişisel bilgilerine ilişkin (çalışılan ortaöğretim kurumu, cinsiyet, mesleki kıdem, branş, en son mezun olunan öğretim kurumu) sorulardan oluşmaktadır. İkinci bölümde ise, Genel Lise ve Anadolu Liseleri'nde görev yapan öğretmenlerin örgütsel stres kaynaklarına ilişkin algılarını ölçmeye dayalı 71 madde yer almaktadır. Ölçek, pek çok (5), çok (4), orta (3), az (2), ve hiç (1) şeklinde derecelendirilmiştir. İstatistiksel analizlerde, ölçekte yer alan her bir maddeye ve boyuta ilişkin olarak katılımcıların 1?5 aralığında derecelendirdikleri yanıtların standart sapması, frekansı, yüzdesi ve aritmetik ortalaması dikkate alınmıştır. Genel Lise ve Anadolu Liseleri'nde görev yapan öğretmenlerin stres algıları arasında farklılık olup olmadığını saptamak amacıyla ikili karşılaştırmalarda t testi; çoklu karşılaştırmalarda ise tek yönlü varyans analizi (ANOVA) uygulanmıştır. Çoklu karşılaştırmalarda fark çıkan gruplarda, farkın kaynağını ortaya koymak amacıyla t testi kullanılmıştır. Araştırmada aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır: 1. Genel Lise'lerde görev yapan öğretmenlerin örgütsel stres algıları, ?orta? düzeyde iken; Anadolu Liseleri'nde görevli öğretmenlerin örgütsel stres algıları ?az? düzeyindedir. 2. Genel Lise ve Anadolu Liseleri'nde görev yapan öğretmenlerin örgütsel stres algıları, örgütsel stresin ?Kararlara Katılma, Yükselme ve Gelişme Olanakları, Mesleksel güvence, ?Mesleksel Görünüm, Örgütsel Olanaklar, Rol Çatışması-Rol Belirsizliği ve Velilerin Tutum ve Davranışlar? ı boyutlarına göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir. 3. ?İletişim, Yöneticilerin Tutum ve Davranışları, Çalışma Koşulları? boyutlarında Genel Lise öğretmenleri daha fazla stres algısı içinde iken; ?İnsan ilişkileri ile Öğrencilerin Tutum ve Davranışları boyutlarında Anadolu Lisesi öğretmenleri daha yüksek düzeyde stres algılamaktadırlar. 4. Bir bütün olarak bakıldığında Genel Lise'lerde ve Anadolu Liseleri'nde görev yapan öğretmenlerin yaşadıkları örgütsel strese ilişkin algılarında, cinsiyet açısından anlamlı bir farklılık bulunmamıştır. Anadolu Liseleri'nde görevli erkek öğretmenlerin, kadın öğretmenlere oranla daha fazla stres yaşadığı belirlenmiştir. Örgütsel stresin ?Mesleksel Görünüm? ile ?Öğrencilerin Tutum ve Davranışları? alt boyutlarında erkek öğretmenlerin daha yüksek düzeyde stres yaşadıkları belirlenmiştir. 5. Cinsiyet bazında görev yapılan okul değişkeni Genel Lise-Anadolu Lisesi açısından değerlendirildiğinde kadın ve erkek öğretmenlerin yaşadıkları örgütsel stres kaynaklarına ilişkin algıları, boyut ayrımı yapılmaksızın genel olarak değerlendirildiğinde aralarında anlamlı bir farklılık bulunmamaktadır. 6. Kıdem değişkeni açısından Genel ve Anadolu Liseleri'nde görev yapan öğretmenlerin yaşadıkları stres durumlarına ilişkin algıları, hem bütünsel olarak değerlendirildiğinde, hem de örgütsel stresin alt boyutlarında anlamlı bir farklılık göstermemektedir. ?Kararlara Katılma ve Denetim Biçimi Yöneticilerin Tutum ve Davranışları? boyutlarında 6?10 yıl kıdem grubundaki Genel Lise öğretmenleri, aynı kıdeme sahip Anadolu Lisesi'nde çalışan meslektaşlarına kıyasla daha fazla stres yaşamaktadırlar. ?İnsan ilişkileri? boyutunda, 16?20 yıl kıdem grubundaki Genel Lise öğretmenleri daha yüksek düzeyde stres algısı içerisindedirler. Mesleki kıdemi 20 yıldan fazla olan Genel Lise öğretmenleri ?Rol Çatışması Rol Belirsizliği? boyutunda; aynı kıdem grubundaki Anadolu Lisesi öğretmenleri ise ?Öğrencilerin Tutum ve Davranışları? boyutunda daha fazla stres yaşamaktadırlar. 7. Örgütsel stres kaynakları bir bütün olarak değerlendirildiğinde hem Genel Liseler hem de Anadolu Lise'lerinde görevli tüm öğretmenlerin algıları arasında branş değişkeni açısından anlamlı bir farklılık bulunmamaktadır. 8. Boyutlar bazında değerlendirildiğinde, öğretmenlerin branşları ile örgütsel stres algıları arasında ?Kararlara Katılma, Yöneticilerin Tutum ve Davranışları, Denetim Biçimi, Çalışma Koşullar?ı olmak üzere dört boyutta ve yalnızca Anadolu Lisesi öğretmenlerinin branşları açısından anlamlı farklılık ortaya çıkmıştır. 9. Mezun olunan öğretim kurumu değişkeni açısından Genel Liselerde ve Anadolu Liseleri'nde görevli öğretmenlerin örgütsel stres algıları arasında anlamlı bir farklılık bulunmamakla birlikte; Anadolu Liseleri'nde görevli eğitim fakültesi mezunu öğretmenlerin, diğer fakültelerden mezun olanlara kıyasla daha fazla stres yaşadığı belirlenmiştir. Boyutlar bazında değerlendirildiğinde ise örgütsel stresin ?Yöneticilerin Tutum ve Davranışları? boyutunda Anadolu Liseleri'nde çalışan eğitim fakültesi mezunu öğretmenlerin diğer fakültelerden mezun olan meslektaşlarına oranla daha fazla stres yaşadıkları sonucuna ulaşılmıştır. 10. Örgütsel stresin ?Denetim Biçimi? boyutunda eğitim fakültesi mezunu, ?İnsan İlişkileri? boyutunda ise diğer fakültelerden mezun Genel Lise öğretmenleri, Anadolu Liseleri'ndeki meslektaşlarına oranla daha fazla stres yaşamaktadırlar. ?Öğrencilerin Tutum ve Davranışları? boyutunda eğitim fakültesi mezunu Anadolu Lisesi öğretmenleri Genel Liseler'deki meslektaşlarından daha fazla stres yaşamaktadırlar. Eğitim dışındaki diğer fakültelerden mezun olan Anadolu Lisesi öğretmenler; Genel Lise'lerde görevli olanlardan daha fazla stres algısı içerisindedirler. Yukarıda yer alan araştırma sonuçlarına dayalı olarak öğretmenlerin öğrenci, veli ve okul yönetiminden kaynaklanan örgütsel stresle başa çıkmalarında etkili olabilecek öneriler geliştirilmiştir.