Safiyyüddîn-i Urmevî’nin eserlerindeki usûller ile sonraki dönemlerde yazılan eserlerdeki usûller üstüne bir inceleme

Abstract

Bu incelemede, XIII. yüzyıl mûsikî nazariyecilerinden Safiyyüddîn-i Urmevî’nin er-Risâletü‟ş-Şerefiyye fi‟n-Nisebi‟tTe‟lîfiyye isimli eseri başta olmak üzere sonraki yüzyıllarda Türk mûsikîsine yön veren mûsikî nazariyecilerinin eserleri incelenmiş, eserler içerisinde geçen usûller belirlenmiş ve Urmevi’den günümüze bu usûllerin nasıl bir değişime uğradığı tespit edilmiştir. Urmevi’nin eserinde dokuz usûl geçmektedir. Bunlardan sekizi sonraki eserlerin bazılarında aynen, bazılarında sadece isim olarak yer almaktadır. Bazı usûl isimleri ve yapıları sonraki yüzyıllarda değişmiş bazıları da varlığını tamamen kaybetmiştir. XVII. yüzyıldan itibaren usûllerin hem sayısı artmış hem de dairesel anlatım terk edilmiştir. Bu değişikliklerin detayı bu çalışmanın gövdesini oluşturmaktadır. Bu çalışmanın amacı, Safiyyüddîn-i Urmevî döneminden başlayan ve günümüze kadar kaybolmadan varlığını sürdüren usûlleri belirlemek, yüzyıllar içerisinde geçirdikleri değişim çizgilerini kronolojik olarak ortaya koymaktır. Bu çalışma ile müzik araştırmacıları, günümüzde mevcut bazı usûllerin tarihsel değişim seyrini görme imkânı bulacaktır. İnceleme, tarihsel, betimsel bir çalışmadır. Belgesel kaynak taraması yöntemine dayanmaktadır ve Urmevî’nin Şerefiyye Risalesi ve daha sonraki dönemlerde yazılan on iki adet müzik teorisi kaynağı ile sınırlandırılmıştır.

In this study, XIII century’s music theorist Safī Al-Dīn Al-Urmawī’s Al-Risāla al-Sharafiyya fi al-nisab al-ta‟lifiyya (The Sharafian Treatise on Musical Proportions) have been identified aspect of rhythms (īkā). Then works of other music theorists guiding Turkish music, have been examined and inferred rhytms from them and rhtyms in Al-Urmawī’s books submitted their variations form Al-Urmawī to the present. There are nine rhtyms name in Al-Urmawī’s book. Eight of them is the same in structure in some of the later works, some of them stands as just a name. Some of them have changed and some in later centuries disappeared completely. From the seventeenth century the number of rhythms has increased, circular narrative was abandoned. The details of these changes is the body of this work. The purpose of this study, to determine rhytmic cycles arising from Safi Al-Dīn Al-Urmawī’s period to the present and to submit their variations throughout the centuries chronologicaly. Music researchers will have opportunity with this study to see the course of historical change in some of the rhytms living today. This is a descriptive, historical study, based on a method of documentary source scanning and limited to Al-Urmawī’s Al-Saharafiyya and twelve music theory books in a subsequent period.