Tez çalışmasının amacı kortikosteron test kitinin tükürük için validasyonunu yaparak; vardiyalı çalışan kadınlarda kortizol, alfa-amilaz, kalp hızı değişkenliği (KHD) ve anksiyete ölçekleri gibi stres parametreleriyle ilişkisini ortaya koymaktır. Ayrıca vardiyalı çalışmanın vital parametreler, hematolojik parametreler, bazı hormonlar ile sitokin düzeyleri üzerine etkileri de incelenmiştir. Materyal ve Metot: Kortikosteron testinin tükürükte validasyonundan sonra, vardiyalı çalışan kadın sağlık personelinde değişik deneme düzenlerinde vardiya süresince tükürük ve kan örnekleri alınarak KHD belirlenmiştir (5 dakikalık elektrokardiyogram kaydı). Bu bağlamda, tüm veya yarım gece vardiyasının (Denem I); değişken vardiya sisteminin (gündüz-gece, gece-gündüz, Deneme II) ve uzun süreli kesintisiz vardiya sisteminin (32 saat, Deneme III) etkileri incelenmiştir. Kanda hematolojik analizlerin yanı sıra hormonların (leptin, melatonin, östrojen, progesteron) ve sitokinlerin (TNF-alfa, IL-1 beta ve IL-6) ölçümü yapılmışken tükürükte de kortikosteron, kortizol, alfa-amilaz ölçümü yapılmıştır. Ayrıca, katılımcılara uyku ve anksiyete ölçekleri ile dikkat testi uygulandı. Bulgular: Vardiyalı çalışan kadınlarda vardiyanın tipine göre stres belirteçlerinin farklı düzeyde etkilendiği (Deneme I'de kortizol artışı, Deneme II'de kortikosteron artışı, Deneme III'te kortikosteron ve KHD artışı, alfa-amilaz düşüşü); genel olarak formül lökosit, sitokin (TNF-alfa, IL-1beta, IL-6), leptin ve üreme hormonları düzeyinde değişikliklere yol açtığı; uyku kalitesini olumsuz yönde etkilediği fakat vital bulguları etkilemediği belirlenmiştir. Stres parametreleri arasında belirgin pozitif ilişkiler gözlenmiştir. Sonuç: Tükürük kortikosteron immunoassay testinin kurulmasının yanı sıra vardiya tipinin vücudu genel olarak olumsuz etkilediği ve kompleks ve interaktif stres sisteminin vardiya tipine bağlı olarak farklı tepkiler gösterdiği belirlenmiştir.
Aim: Aim of this thesis is validating corticosterone test for saliva and assess its association with stress parameters including cortisol, alpha-amylase, heart rate variability (HRV) and anxiety questionnaires in shift worker women. Additionally, effects of shift works on vital parameters, hematological parameters, some hormones and cytokine levels were also determined. Materials and Methods: Following validation of corticosterone test in the saliva, blood and saliva samples were taken and HRV was assessed (by 5 min electrocardiogram recording) in shift worker health care women personnel. In that regards, effects of whole or half-night shifts (Experiment I); alternating shift system (daytime-night, night-daytime, Experiment II) and long uninterrupted shift system (32 h, Experiment III) were investigated. Blood samples were used to analyze hematological parameters in addition to hormones (leptin, melatonin, estrogen, progesterone) and cytokines (TNF-alpha, IL-1beta and IL-6) while saliva samples were used to measure corticosterone, cortisol, alpha-amylase levels. All participants also filled in sleep and anxiety questionnaires and executed an attention test. Results: In shift worker women, it has been observed that stress parameters were influenced at varying levels depending on the type of shift (increased cortisol in Experiment I, increased corticosterone in Experiment II and increased HRV but decreased alpha-amylase in Experiment III); and that, in general, leucocyte ratio, cytokines (TNF-alpha, IL-1beta, IL-6), leptin and reproductive hormones were altered; and that sleep parameters were negatively influenced but vital parameters were not affected. There were significant positive correlations among the stress parameters. Sonuç: In addition to validation of salivary corticosterone test, it was revealed that shift types negatively affect the body and, that complex and interactive stress system operates differently depending on the types of shifts.
