İslâm kelâmı'nda kudret-fiil ilişkisi (Mutekaddimûn dönemi)

Abstract

Tarihin her döneminde olduğu gibi günümüzde de önemini koruyan kader konusu, insan fiilleriyle doğrudan alakalıdır. Çünkü insanın özgürlüğü ve sorumluluğu ile ilgili tartışmalar, ağırlıklı olarak insanın fiillerdeki rolü etrafında şekillenmiştir. İnsan fiillerinin meydana gelmesinde fâilin kim olduğu, fiilin nasıl ortaya çıktığı gibi sorular, kudretin merkeze alınmasını gerektirmiştir. Bu anlamıyla kudret-fiil ilişkisinin, insanın özgürlüğü ve sorumluluğu bağlamında araştırılması, kader düşüncesinin temellendirilmesi noktasın-da önem arz etmektedir. Bu araştırma, kudret-fiil ilişkisinin tarihsel arka planını, kudretin tanımı ve yapısal özelliklerini, kudretin fiillin oluşumundaki etkileşimi ve kudretin fiille ilişkisindeki ahlaki boyutu ele almaktadır. İslam düşünce tarihinin erken döneminde farklı düşüncelerin ortaya çıktığı görül-mektedir. Bu bakımdan konu araştırılırken ilk dönem kaynaklarından hareket edilmiş ve konuyla alakalı farklı görüşler mezhebi paradigma bakımından mukayeseli olarak ele alınmıştır. Dolayısıyla konuyla ilgili ilk dönemde ortaya çıkan tartışmalar, Eş'arî (Allah merkezli), Mu'tezilî (İnsan merkezli ) ve Mâturîdî (Eklektik) düşünce sistemleri üzerin-den karşılaştırmalı bir şekilde ortaya konulmaya çalışılmıştır. Farklı fikirlerin ortaya çık-tığı ve sistemleşmeye başladığı bir zaman dilimi olması hasebiyle konu özellikle mute-kaddimûn dönemi ile sınırlandırılmış ve tezimiz, muhteva olarak hicri V. Yüzyıl yani Gazzâlî (ö. 505/1111)'ye kadar ki dönemi kapsamaktadır. Bunun yanında modern bilim-deki gelişmelerin artması ve insanın sahip olduğu yetenekler hakkında yeni bilgilerin ortaya çıkması, kudret-fiil ilişkisine bilimsel bir yaklaşım sergilenmesini de gerekli kılmış-tır.

As in every period of history, the subject of destiny, which still maintains its im-portance, is directly related to human acts. Because debates on human freedom and re-sponsibility have been shaped around the role of human in actions. Such questions relat-ed to the occurrence of human actions as who the agent is, how the act is formed, have required the power to be taken to the center. In this sense, the study of the relationship between power and act in the context of human freedom and responsibility is important in terms of the foundation of fate thought. This research examines the historical backg-round of the power-action relation, the definition and structural features of power, the interaction of power in the formation of the action, and the moral dimension in the rela-tion of power to the action. Different ideas emerged in the early period of Islamic thought. In this respect, the first-term sources of the subject were investigated and the different views related to the subject were discussed in terms of the sectarian paradigm. Therefore, the debates that emerged in the first period on the subject have been tried to be revealed in a compara-tive way through the thought systems of Eş'ari (Allah centered), Muîtezilî (Man cen-tered) and Mâturîdî (Eclectic). It was limited specifically to the preliminary period as it was a time when different ideas emerged and started to systematize, and our thesis in-cludes contents to hijri V. century, namely to period of Gazhali (d.505/1111). In addi-tion, the rise of developments in modern science and the emergence of new information about the capabilities of human beings have made it necessary to exhibit a scientific app-roach to the power-action relationship.