Türk Şâhîler

Abstract

Türk Şâhîler varlığından ilk kez VII. yüzyılın ikinci yarısında bahsedilen ve Ceyhun'un güneyinde, bugünkü Afganistan topraklarında Halaçların, üst kimlikleri altında yaşadığı Akhun (Eftalit) hâkimiyetinin bölgedeki siyasi varlığını kaybetmesi sonrasında kurduğu bir Türk hâkimiyetidir. Kuruluş tarihi tam olarak tespit edilemeyen Türk Şâhîler, sırasıyla Göktürk, Arap ve Çin hâkimiyetleri ile bazen haraç vererek bazen de tâbiiyetine girerek varlığını yaklaşık iki yüz elli sene devam ettirmeyi başarabilmişlerdir. Menşei hususunda farklı görüşler olan bu hâkimiyetin gerek idari sistemi gerekse özellikle sikkelerinde tespit edilebilen unvanları Türk olduklarını göstermektedir. Bölgede kendilerinden önceki hâkimiyetlerin ve yerli ahalinin de tesiriyle Budizm'in etkisinin yüksek olduğu ve Türk Şâhîlerin de Budizm'e çok ciddi katkılarının olduğu bilinmektedir. Ancak bununla beraber ilerleyen dönemde Arap-İslam ordularıyla olan münasebetleri sonrasında İslamiyet'in de bu coğrafyada ve yönetici zümrede oldukça etkili olduğu görülmektedir. Halife Me'mun ve Yakub b. Leys'in farklı zamanlarda bu hâkimiyetin iki farklı grubuna saldırarak yıkımın eşiğine getirse de Türk Şâhîler daha sonra Gazneli Devleti'nin kuruluşuna da etki ederek Hindistan Türk tarihinde büyük önemi haiz olmuştur. Bu denli önemli bir hâkimiyet pek çok araştırmada ya bir kaç cümle açıklamayla geçiştirilmiş veyahut hiç değinilmemiştir. Bu çalışmayla bahsi geçen Türk Şâhîlerin özellikle arkalarında bıraktıkları kültürel malzeme de göz önünde bulundurularak kuruluşları, hâkimiyet bölgeleri ve Hindistan/Afganistan Türk tarihine katkıları anlatılmıştır.

The Turk Shahis, is a Turkish domination that was first mentioned in the second half of the VIIth century and was established in the southern part of Oxus in the live in Afghanistan the Khalajs' after the White Huns (Hephthalites) lost the political presence in the region. Turk Shahis, who could not be determined the date of establishment, sometimes with tribute to the Gokturk, Arab and Chinese, and sometimes by entering into the submission to be able to survive for nearly two hundred and fifty years. This dominance, which has different views on origin, shows that they have Turkish titles that can be determined both in the administrative system and in particular in their coins. It is known that the influence of Buddhism has been highly influenced by the previous domination of the region and the influence of the Turk Shahi are also very serious contributors to Buddhism. However, in the following period, after the relations with the Arab-Islamic armies, it is seen that Islam was also very effective in this geography and the ruling group. Although caliph Memun and Ya'qub Bin Laiths' attacked two different groups of this domination at different times and brought them to the brink of destruction, the Shahis had a great importance in the history of Turkish of India by influencing the establishment of Ghaznavid State. Such an important dominance in many research, or a few sentences with the statement was passed or never mentioned. In this study, Turk Shahis' mentioned about their organizations, dominance regions and their contribution to the history of Turkish of India and Afghanistan.