Osmanlı Devleti'nin Halep ve civarına Çerkesleri iskânı (1856-1914)

Abstract

Osmanlı Devleti'nin sosyo-ekonomik hayatı için önemli bir hadise olan Kırım ve Kafkas muhacirlerinin Osmanlı topraklarına göçü ve iskânı meselesine (1856-1914) dair; hem genel çalışmalar hem de mahallî çalışmalar yapılmıştır. Ancak yapılan bu çalışmalar daha ziyade Osmanlı'nın Rumeli ve Anadolu vilayetleri ile sınırlı kalmıştır. Yine yapılan çalışmalar genelde muhacir iskânını izah etmeye, özelde ise bir vilayete Çerkes, Nogay, Çeçen gibi Kafkas halklarının iskânı meselesine dair çalışmalar olarak sınırlıdır. Fakat söz konusu dönem aralığında Osmanlı'nın Arap vilayetleri dâhilinde olan Halep ve civarına da çok sayıda muhacir iskânı gerçekleşmiştir. Bu bağlamda bu çalışmada iki temel hedef amaçlanmıştır. Birincisi, 1856-1914 yılları arasında Halep ve civarına Çerkeslerin iskânı konusu ile mahallî bir çalışma, ikincisi Osmanlı Devleti'nin bu bölgelere Çerkes iskânı ile politik maksadının ne olduğudur. Halep ve civarına Çerkeslerin iskân edilmesi Osmanlı Devleti'nin umumi iskân siyasetinin örnek bir uygulamasıdır denilebilir. Bu çalışmada söz konusu bölgeye Çerkeslerin iskânı süreci ele alınarak yapılan işler ve bu işler sırasında karşılaşılan sosyal-malî sıkıntılar izah edilmektedir. Osmanlı Devleti'nde, Çerkeslerin; 1853-1856 Kırım Harbi sonrası, 1862-1864 Rus-Çerkes Harbi süreci ve sonrası ve 1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi ile 1914 senesine kadar Osmanlı topraklarına muhacereti ve Çerkeslerin, önce Rumeli'ye sonra da Halep ve civarına iskânları ele alınmıştır. Ayrıca Çerkeslerin, iskân sürecindeki, yol güzergâhları ve yolculuk esnasında yaşanan hadiseler, zorluklar hakkında izahlar yapılmıştır. Yine bu çalışmada Çerkeslerin, Halep ve civarında iskân edildikleri yerler, Osmanlı Devleti'nin bu mahalleri seçmekteki maksadı izah edilmiştir. Bu maksadın gerçekleşmesi sürecinde Osmanlı idarecilerinin ve yerleştirilen Çerkeslerin yerli ahali ile karşılştıkları; asayiş, sağlık meseleleri ve politik çözümler tartışılmıştır. Anahtar Kelimeler: Göç, Muhacir, İskân, Halep ve civarı.

Both local and overall studies were made on Crimean and Caucasian muhajirs' (refugees) who took refuge in Ottoman territory (1856 -1914 ), which was an important issue for socio-economic life of Ottoman Empire. However, these performed studies were limited with Rumelian and Anatolian cities. The studies were again about overall muhajir settlement but studies on settlement issue of Caucasian nations such as Cherkess, Noghai, Chechen in a specific city were limited. In this period, great numbers of muhajirs settled in the cities located in Syria and Aleppo which were Arab cities under the rule of Ottoman Empire... In this context, this study aimed to reach two goals. The first goal is to make a regional study on Cherkess settlement in Aleppo and around Aleppo in 1856 to 1914, the second one is that what was the purpose of Ottoman Empire by settling Cherkesses in these territories. It can be said that settling Cherkesses in Aleppo was an example of resettlement policy of Ottoman Empire. This study explains arrangements on the process of settling cherkesses in aforementioned territories and encountered social and economic problems. resettlement of Cherkess refugees first in Rumelia, and then Aleppo after Crimean War ( 1853 – 1856 ) , Caucasian War ( 1862 – 1864 ) and the 93 War ( 1877 – 1878 ) till 1914 were discussed. Besides, Cherkesses' migration routes and difficulties faced in migration were tried to explain. In this study, locations of resettled Cherkesses in Aleppo and its vicinity, the purpose of Ottoman Empire on selecting these locations were explained In the process of resettlement, safety and health problems faced in resettlement of Cherkesses and Ottoman authorities and political solutions were discussed. Keywords: Migration, Muhajir, Resettlement, Aleppo.