Adıyaman ili Kahta ilçesi halk danslarının kökenleri üzerine kültürel bir analizetimolojik köken - mizansen - müzikal yapı - kültür ilişkisi

Abstract

Bu çalışmada, Adıyaman ili Kâhta ilçesinde yer alan halk danslarının; etimolojik kökenlerinin, oyun mizansenlerinin (koreografi), müzikal içeriklerinin ve bölge kültürünün diğer öğeleri ile ilişkilerinin kökenleri üzerine kültürel bir analiz yapılmıştır. Kültür, insani bir öğe olması nedeniyle yaşatıldığı bölgede organik bir özellik göstererek sürekli devinmektedir. Bu gelişim ve devinim, yerel halk danslarına da yansımaktadır. Halk dansları, tüm dünya coğrafyasında önemli bir kültür ürünüdür ve müzik etnolojisi ile beraber dans etnolojisi alanı içerisinde ele alınması gereken, görsel ve işitsel niteliklerinden dolayı yapısında çok önemli kültürel kodları barındıran özel bir konudur. Özellikle bu tez çalışmasında yer alan verilerin; Doğu-Batı mitolojisini birleştiren Kommagene Medeniyetinde Tanrısal öğelerin bulunduğu Nemrut Dağı ve Anadolu coğrafyasındaki en eski yerleşim yerlerinden biri olan Samsat (Samosat) Bölgesi'ne yakınlığı ile bilinen Kâhta yöresine ait olması, çalışmanın önemini daha fazla artırmaktadır. Bu çalışmanın kuramsal çerçevesini, müzik ve dans etnolojisi disiplini içerisinde Kâhta Halk Dansları'na ait verilerin kültürel analizleri oluşturmaktadır. Çalışmada başvurulan yöntemler, nitel ve betimsel özellikler taşımaktadır. Çalışmaya ait veriler literatür taraması, görüşme ve gözlemler, içerik analizi ve müzikal yapı analizi yapılarak elde edilmiştir. Elde edilen verilerdeki kültürel kodlar çözümlenerek Kâhta yöresi yerel danslarına ait yapısal kökenler ortaya konulmaktadır. Adıyaman Yöresi genelinde, halay danslarının en yoğun görüldüğü yerlerin başında Kâhta ilçesi gelmektedir. Bulgularda yer alan verilere göre; Kâhta halk dansları yapısal olarak (icra temposu ve sözcük anlamları dâhilinde) 'Grani', 'Düz' ve 'Dik' danslar olmak üzere üç grupta ele alınmıştır. Bu dansların toplumsal açıdan cinsiyet rollerine göre 'kadın', 'erkek' ve 'karma' olarak icra edildiği görülmüştür. Oran olarak en yüksek oyun türünün 'karma' olduğu anlaşılmıştır. Bu durumun nedeni, üretim biçim ve ilişkileri açısından bölgede tarım, hayvancılık ve tüm işlerin kadın-erkek imecesiyle gerçekleşmesi ve geniş aşiretler halinde yaşayan bölgedeki toplulukların sevinçte ve kederde ortak olmaları ve bu ortaklığın her iki cinsiyetçe de dans icralarında paylaşılmasıdır. Dans mizansenlerini oluşturan konularda; tarımsal faaliyetler dâhilinde iş ve üretim ilişkileri, toplumsal ilişkiler, insan ve tabiat/hayvan ilişkisi, kişi isimleri ve kıyafet/takı/aksesuar temalarının yer aldığı saptanmıştır. Kâhta halk danslarının, genellikle halay uygulamalarından dolayı temaslı bir şekilde icra edildiği görülmüştür. Etimolojik olarak dans isim ve aksesuarlarında; bölgedeki etnik demografi ve tarihsel verilerle de bağlantılı bir biçimde, Kürtçe, Türkçe, Farsça, Arapça ve eski Yunan/Roma bağlantılı Rumca sözcükler olduğu tespit edilmiştir. Ezgilere ait müzikal yapı analizleri yapılırken, Geleneksel Türk Halk Müziği formları dâhilinde ezgi notalarında bulunan karar sesi, güçlü sesi, (varsa) değiştirici işaret/işaretleri, makam dizisi, ses genişliği, usulü, icrada kullanılan metronomu ve ezgiyi oluşturan ses dizisi gibi unsurlar kültürel analizlere olanak sağlayacak ölçüde ele alınmıştır. Müzikal yapı bakımından Kâhta yöresine ait halk dansları ezgilerinin genellikle; 'La' karar sesine, 'Re' güçlü sesine, 'Si bemol2' değiştirici işaretine ve buna bağlı olarak 'Uşşak' makam dizisine sahip olduğu, 5-6 ses genişliğinde, 2/4'lük usulle ve 100 ile 120 metronom değeri arasında icra edildiği görülmüştür. Sözlü versiyona sahip dans ezgilerinin genelinde Türkçe ve Kürtçe söz varyantlarının bulunduğu, bu sözlerin dans icralarında pek kullanılmadığı ve ezgilerdeki melodik yapının ön planda olup sözlü ezgilerin daha az tercih edildiği saptanmıştır. Anahtar Kelimeler: Adıyaman, Kâhta, Halk Dansları, Dans Etnolojisi, Kültürel Analiz.

In this study, a cultural analysis on the etymological origins of the folk dances in the Kahta district of Adiyaman province, its game scenes (choreography), its musical contents, and on the origins of the relations with other elements of the local culture has been carried out. Since culture is a humanitarian element, it constantly evolves by showing an organic feature in its region where it is lived. This development and movement is reflected in local folk dances as well. Folk dances are important cultural products in the whole world and they are a special subject which must be dealt with in the field of dance ethnology along with the ethnology of music, and they have very important cultural codes in their structure due to their visual and auditory qualities. The fact that the data of this thesis study belong to the Kahta region which is known to be close to Mount Nemrut where Godly elements are located in the Commagene Civilization uniting East-West mythologies and which is known to be close to Samsat (Samosat) -one of the oldest settlements in the Anatolian geography- further increases the importance of the study. The theoretical framework of this study consists of cultural analysis of the data of Kahta Folk Dances within the discipline of music and dance ethnology. The methods used in this study have qualitative and descriptive characteristics. The data of the study have been obtained by making literature review, interview, observations, content analysis and musical structure analysis in the framework of ethno musicological framework. The structural origins of the local dances of Kahta district are revealed by analyzing the cultural structures of the cultural codes in data obtained. In the Adiyaman region, Kahta district is one of the places where halay dances are seen most intensely. According to the data obtained from the findings, the folk dances of Kahta are structurally (within the meaning of executive tempo and word meanings) considered in three groups as 'Grani (Slow)', 'Düz (Straight)', and 'Dik (Vertical).' It has been seen that these dances are performed as 'women', 'men' and 'mixed' according to socially their gender roles. Proportionately the highest player gender has been found to be 'mixed.' This is due to the fact that agriculture, animal husbandry and all chores are carried out in the region by women and men collectively, and that the communities living in the region in large tribes share the joy and grief, and that this partnership is shared by both sexes in dance performances. It has been determined that in the subjects of dance performances; the themes of business and production relations within the agricultural activities, social relations, human and nature /animal relations, person names and clothes/jewelry/ accessories are included. It has been observed that the folk dances of Kahta have been performed in contact due to 'halay' practices. Etymologically; Kurdish, Turkish, Persian, Arabic and Greek words linked to ancient Greece/Rome have been found in dances, names and accessories. This situation is closely related to ethnic, demography and historical data in the region. The decision tone in the melody notes, strong voice (if available), changer sign(s), chord progression, volume sonore, method, the metronome used in execution, and the elements such as the sound sequence which constitutes the melody have been dealth with in such a way as to reveal cultural analysis in the analysis of musical structure of the melodies, in the forms of traditional Turkish folk music melody. In terms of musical structure, it has been seen that folk dance melodies of the Kahta region generally have 'A (La)' reversion sound, 'D (Re)' strong sound, 'Si flat2' changer sign, and accordingly 'Uşşak' chord progression, and that they are performed between the values of 5-6 sound width, with comprised of 2/4 scales and between 100 and 120 metronome values. It has been found that dance songs with verbal version have generally Turkish and Kurdish variants, that these words are not used in dance performances so often, that the melodic structure in melodies are in the foreground, and that verbal melodies are less preferred. Key Words: Adiyaman, Kahta, Folk Dances, Dance Ethnology, Cultural Analysis.