öğretmenlerin örgütsel stres kaynakları

Abstract

Bu bölümde, araştırmaya ilişkin bir özet, ulaşılan sonuçlar ve bu sonuçlara dayalı olarak geliştirilen öneriler yer almaktadır. ÖZET Artan bilgi birikimi, hızla ilerleyen teknoloji ve bunlara koşut olarak her alanda görülen sürekli değişmelerin biçimlendirdiği çağdaş toplumsal yaşam; bu devinimi uyum sağlama çabasında yetersiz kalan günümüz insanı için, stres olgusunu, yüzyılımızın hastalığı haline getirmiştir. Stres, toplumsal yaşamla olduğu gibi, bunu düzenleyen örgütsel yaşamla da yakından ilintilidir. Örgütsel yaşam, işgörenler aracılığıyla gerçekleştirilmeye çalışılan örgütsel amaçlar ile, çalıştıkları örgütlere, yaptıkları işlere ilişkin olarak işgörenlerin ekonomik, toplumsal ve psikolojik içerikli çeşitli bireysel beklentileri arasındaki dengelenim sürecine dayanmaktadır. Örgüt-birey beklentileri dengesi, örgütlerin yapı ve işleyişlerinden kaynaklanan ve işgörenlerin beklentilerinin karşılanmasını önemli ölçüde engelleyen birtakım olumsuz durumların ortaya çıkmasıyla bozulmaktadır. Stres kaynaklan denilen bu durumlar, işgörenin uyum yeteneğini zayıflatıp direnç kapasitesini aştığında, işgören tarafından stres yaratıcı olarak algılanmakta ve örgütsel stres meydana gelmektedir. Örgütsel stres, örgüte ilişkin istemlerinin yeterli düzeyde karşılanmamasının işgörenlerde yarattığı zihinsel ya da davranışsal tepkidir. Tüm örgütler gibi, okul örgütleri de, yapısal özelliklerine ve işleme sürecine bağlı olarak geliştirdikleri stres kaynakları nedeniyle, öğretmenlerde örgütsel stres yaratmakta ve performanslarını olumsuz yönde etkilemektedir. 211 Bu araştırmanın amacı, okul örgütlerinin yapı ve işleyişine ilişkin olarak öğretmenlerin karşılaşabilecekleri örgütsel stres kaynaklarının, öğretmenler tarafından ne düzeyde stres yaratıcı olarak görüldüğünü; bu görüşlerin, öğretmenlerin cinsiyeti, yaşı, kıdemi, branşı ve mezun oldukları öğretim kurumuna göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini ortaya koymaktır. Ülkemizde, öğretmenlerde örgütsel stres yaratan kaynaklar ve bu kaynaklar ile stresin yordanmasında önemli değişkenler olan, öğretmenlerin kişisel özellikleri arasındaki ilişkilerin araştırılması konusunda belirgin bir boşluğun bulunduğu gözlenmektedir. Bu araştırma, anılan boşluğun giderilmesine yönelik bir beklentiyi taşımakla birlikte, genelde örgütsel stres ve ayrıntılı olarak öğretmen stresi konusunda bir başvuru kaynağı olarak da görülebilir. Tarama modeline dayalı betimsel bir çalışma olan bu araştırmanın evrenini, 1993-1994 öğretim yılında Malatya il merkezinde bulunan 12 genel lisede görev yapan 469 öğretmen oluşturmaktadır. Araştırmanın örnekleminde ise 105 bayan ve 170 erkek olmak üzere toplam 275 öğretmen yer almaktadır. Bilgi toplamak amacıyla, bu araştırma için özel olarak geliştirilmiş "Öğretmenlerin Örgütsel Stres Kaynakları Anketi -ÖÖSKA-" kullanılmıştır. Bu anket için, öncelikle alanyazına dayalı bir anket taslağı hazırlanarak, buna ilişkin uzman görüşleri alınmıştır. Ön ve son deneme uygulamalannın gerektirdiği süreçler ile güvenirlik çalışmaları tamamlanan ankete son biçimi verilmiştir. ÖÖSKA, iki bölümden oluşmakta ve Likert tipi beşli derecelendirmeye dayanmaktadır. Birinci bölümde, cinsiyet, yaş, kıdem, branş ve mezun olunan öğretim kurumu olmak üzere, öğretmenlerin kişisel özelliklerine ilişkin 5 soru; ikinci bölümde ise örgütsel stres kaynaklarına ilişkin öğretmen görüşlerini içeren 13 örgütsel stres boyutu ile ilgili 71 soru yer almaktadır. Anketin uygulanmasıyla elde edilen veriler bilgisayar ortamına aktarılarak, gerekli istatistiksel çözümlemeler yapılmıştır. Bu çözümlemelerde, stresörlerin öğretmenler tarafından ne düzeyde stres yaratıcı olarak görüldüğünü saptamak için, yanıtların frekans, yüzde, aritmetik ortalama ve standart sapma değerleri bulunmuş: öğretmen görüşlerinin cinsiyet, yaş, kıdem, branş ve mezun olunan öğretim kurumu değişkenlerine göre anlamlı farklılık gösterip göstermediğini 210 BÖLÜM V ÖZET, SONUÇ VE ÖNERİLER Bu bölümde, araştırmaya ilişkin bir özet, ulaşılan sonuçlar ve bu sonuçlara dayalı olarak geliştirilen öneriler yer almaktadır. ÖZET Artan bilgi birikimi, hızla ilerleyen teknoloji ve bunlara koşut olarak her alanda görülen sürekli değişmelerin biçimlendirdiği çağdaş toplumsal yaşam; bu devinimi uyum sağlama çabasında yetersiz kalan günümüz insanı için, stres olgusunu, yüzyılımızın hastalığı haline getirmiştir. Stres, toplumsal yaşamla olduğu gibi, bunu düzenleyen örgütsel yaşamla da yakından ilintilidir. Örgütsel yaşam, işgörenler aracılığıyla gerçekleştirilmeye çalışılan örgütsel amaçlar ile, çalıştıkları örgütlere, yaptıkları işlere ilişkin olarak işgörenlerin ekonomik, toplumsal ve psikolojik içerikli çeşitli bireysel beklentileri arasındaki dengelenim sürecine dayanmaktadır. Örgüt-birey beklentileri dengesi, örgütlerin yapı ve işleyişlerinden kaynaklanan ve işgörenlerin beklentilerinin karşılanmasını önemli ölçüde engelleyen birtakım olumsuz durumların ortaya çıkmasıyla bozulmaktadır. Stres kaynaklan denilen bu durumlar, işgörenin uyum yeteneğini zayıflatıp direnç kapasitesini aştığında, işgören tarafından stres yaratıcı olarak algılanmakta ve örgütsel stres meydana gelmektedir. Örgütsel stres, örgüte ilişkin istemlerinin yeterli düzeyde karşılanmamasının işgörenlerde yarattığı zihinsel ya da davranışsal tepkidir. Tüm örgütler gibi, okul örgütleri de, yapısal özelliklerine ve işleme sürecine bağlı olarak geliştirdikleri stres kaynakları nedeniyle, öğretmenlerde örgütsel stres yaratmakta ve performanslarını olumsuz yönde etkilemektedir.