İktisat politikası teorisi, Türkiye`de uygulanan iktisat politikaları ve sonuçları

Abstract

"İktisat Politikası Teorisi: Türkiye'de Uygulanan İktisat Politikaları ve Sonuçları" başlıklı bu çalışma, doktora tezi olarak hazırlanmıştır. Dokuz bölümden oluşan bu tez çalışmasının iki somut sacayağı bulunmaktadır: Birinci sacayak, genel politika biliminin bir alt dalı olan iktisat politikasının uygulanması için gerekli öğelerin tanımlanmasına dayanmaktadır. Bu öğeler şöyle sıralanabilir: 1. iktisadi düzen, yapı ve sürece (akış) ilişkin iktisat politikası amaçları, 2. iktisadi düzen, yapı ve sürece ilişkin iktisat politikası araçları, 3. Bu amaçlan belirleyen ve bu araçları uygulayan iktisadi karar özneleri, 4. Karar öznelerini karar verme aşamasından önce etkileyen baskı ve çıkar grupları; bunların istenç oluşumu ve yöntemleri. Bütün bunların kendilerini gerçekleyebilmeleri ve aralarında bir etkileşim mekanizmasını kurabilmeleri için bir iktisat sistemi (modeli)nin varlığına gereksinim vardır. Zira iktisadi sistem olmadan, hangi iktisat politikası amaç ya da amaçlarına, hangi araçlar ve nasıl bir değer yargısı/ideoloji anlayışıyla ulaşılacağım anlamak olanaksızdır. Buna göre, iktisat politikası teorisi (İPT) şöyle tanımlanabilir: İPT, saptanmış iktisadi ve/veya sosyo-ekonomik amaçlan gerrçekleştirebilmek için iktisadi düzeni, yapıyı ve süreci, belirli bir iktisadi sistem altında ve belirli karar özneleri tarafindan tercih edilmiş araçların kullanımıyla bilinçli olarak etkilemeyi ve denetlemeyi konu alan bilim dalına denir. İktisat teorisinden ve uygulamalı iktisat politikasından yararlanarak, İPT'nin olgunlaşmasını sağlayan iktisatçıların başmda J. Tinbergen, J. Pütz, W. Eucken, F.A. Hayek ve W. Röpke gelmektedir. İPT'nin inceleme alam, modern iktisat politikasının makro amaç değişkenleri ile araç değişkenleri arasındaki ilişkilerdir. Sözkonusu ilişkilerin ayırdedici özelliği, bunların, toplumun nihai hedefi olan refah ençoklamasına yönelik olmasıdır. İPT'nin günümüzde yüklendiği temel işlev, kamuoyuna açıklanan amaç/araç paketinin karar öznelerinin politik istençleriyle ne kadar uyumlu olduğunu araştırmaktır. İkinci sacayak, İPT yöntembilimi eşliğinde Türkiye'de uygulanan politikalan ve sonuçlan üzerinedir 1. İktisadi düzen ve sistem politikasına göre, Türkiye, 1961' den bu yana iki farklı dönemden geçmiştir. 1963-1980 döneminde Türkiye, planlama ağırlıklı karma ekonomik XV sistemi uygulamıştırr. Türkiye bu dönemde sosyal devlet anlayışını büyük ölçüde egemen kılmayı ve devletin öncülüğünde iktisadi etkinlikleri gerçekleştirmeyi amaçlamıştır. Ancak piyasa ve planlama arasındaki eşgüdümlemede zayıf kalınması yüzünden, Türkiye'de çeşitli iktisadi bunalımlar doğmuştur. Bu bunalımlar yeni bir iktisadi düzen politikasıyla aşılabilirdi ! Bu umut ve anlayış ile 1980 tarihli 24 Ocak istikrar ve uyum önlemleri yaşama geçirilmiştir. Aynı zamanda kapitalist ekonomiye geçişi ifade eden bu önlemler, Türkiye'yi, kendisinin istediğinden çok dünya sermayesinin istediği çizgiye çekmiştir. 2. iktisadi yapı politikasına göre, Türkiye'nin özellikle sanayileşme çabalan 24 Ocak 1980'den önce ve sonra farklı sonuçlar doğurmuştur. Planlama döneminde ithal ikameci sanayileşme stratejisi benimsenmiş ve KİT'lerin etkinliği arttırılmıştır. Bu dönemde makro göstergeler genellikle "olumlu sonuçlar" vermiştir. 1980'den sonra ise, ihracata dönük sanayileşme stratejisi izlenmiş ve KİT'lerin açık vermesine gözyumulmuş ve böylece serrbest piyasa ekonomisinin tüm kurum ve kurallarıyla uygulanması sağlanmak istenmiştir. Her iki dönemde de diğer mekansal ve sektörel politikalar sanayileşme politikasına göre yönlendirilmiştir. 3. Son olarak, amaçlar ve araçlar açısından, Türkiye'nin iktisadi süreç politikaları bir bütünlük göstermektedir. 1980 öncesinde amaçlar açısından Türkiye'nin birincil iktisadi süreç politikası büyüme ve kalkınma doğrultusunda uygulanmıştır. 1980'den sonra, bu politikaya ek olarak ödemeler dengesi büyük bir önem kazanmıştır, iktisadi düzen ve sistem politikasına uygun olarak, Türkiye, araçlar bağlamında değişik tercihlerde bulunmuştur. Örneğin, 1980 öncesinde maliye politikaları ağırlıklı Keynes' gil politikalar, 1980 sonrasında ise para politikaları (monetarizm) izlenmiştir. Toplu olarak bakıldığında, görülmüştür ki, Türkiye'de uygulanan iktisat politikaları bütün gelir grupları üzerinde aynı düzeyde olumlu etkiler yaratmamıştır. Bunun en somut göstergesi, gelir dağılımındaki adaletsizliğin halen sürüyor olmasıdır. Yeterli üretimin sağlanamaması nedeniyle Türkiye'de paranın satmalma gücü düşmekte, enflasyonist koşullar ağırlaşmakta ve diğer iktisadi sorunlar ortaya çıkmaktadır. İşte iktisat politikası bu aşamada büyük bir önem kazanmaktadır. Toplumun bütün kesimlerini ortak refah noktalarında uzlaştırdığı oranda, uygulanan iktisat politikaları başarılı olacaktır.