Eğitim denetiminde etik

Abstract

Bu bölümde, araştırmanın önce kısa bir özeti verilmiş, el de edilen bulgular ve bunlara dayalı olarak geliştirilen öneriler üzerinde durulmuş, ileriye yönelik olarak yapılacak araştırma önerilerine değinilmiştir. özet ve Yargılar Bu araştırmada, "Eğitim Denetiminin Etik Boyutu Nelerdir?" biçiminde düzenlenen problemi çözmek üzere ilgili alanyazın taranarak, eğitim denetiminin dürt önemli süreci analiz edilip, her süreçte hangi etik ilkelerin yaşama geçirilmesi gerektiği konusunda okuyucuya genel bir görüş kazandırmak amaçlanmıştır. Eğitim denetimi sürecinde etik ilkelerin belirlenip ortaya konmasıyla birlikte, meslekleşmek için gerekli ve önemli bir adım atılarak, bu alanda belirsizlik ve sorumsuzlukların da önü ne geçilmiş olacaktır. Eğitim denetmenliği, öğretmenliği temel alan bir görevlendirmeden sıyrılarak, meslek 1 eşecek, toplumdaki saygınlığı artarak özerkleşecektir. ilköğretim denetmenleri, bu oluşumun yaşama geçirilmesiyle birlikte, eğitim sürecinde birer 112 "kurmay hamal" olmaktan kurtulabilecektir. Bu araştırma, her meslek için gerekli olan ve oluşturulması gereken "meslek andı"- nı da gündeme getirebilecek, etigi ve' evrensel hukuk ilkelerini temel alan bir and'a sahip olabileceklerdir. Bu amacı gerçekleştirebilmek için de, araştırma problemi; 1. "Eğitim denetiminin rehberlik ve işbaşında yetiştirme sürecinde etik boyut," 2. "Eğitim denetiminin teftiş ve değerlendirme sürecinde etik boyut, " 3. "Eğitim denetiminin inceleme sürecinde etik boyut," ve 4. "Eğitim denetiminin soruşturma sürecinde etik boyut," olacak biçiminde dört alt probleme ayrılmış, her ait problem analiz edilerek,eğitim denetimi sürecinde yer alan denetmenlerle, eğitim işgörenleri arasında hangi etik ilkelerin yaşama geçirilmesi gerektiği üzerinde durulmuştur. Betimsel bir araştırma olan bu çalışmada, önce etik, meslek etigi, meslekleşme ölçütleri, etige uygun davranışlar, çağdaş eğitim denetimiyle, eğitim denetiminin dört sürecinde uyulması gereken etik ilkelere değinilmiştir. Bu dört boyut içinde etigin evrensel ilkelerinin nasıl yaşama geçirileceği üzerinde durularak konu açıklanmaya çalışılmıştır. Araştırmaca, eğitim denetimi ve eğitim denetmeni; ilköğretimin denetimi ve ilkögretim " denetmeni olarak ele "alınmıştır. Bu süreçlerden her biri, kendi bütünlüsü ile birlikte, denetim alt sistemini de kapsayacak bütünlükte verilmiş, sürecin niteli- 114 ginin günümüz koşullarıyla gereksinimlerine çağdaş ve etik anlamı nasıl yanıt verebileceği üzerinde durulmuştur. Problem durumu ve alt problemlerle ilgili saptamalardan sonra da, konuyla ilgili öneriler geliştirilmiştir. Bu çalışmada toplanan bilgilerin değerlendirilmesiyle birlikte, elde edilen bulgular ve ulaşılan sonuçlar öz olarak şöyledir: 1. insanlığın binlerce yıldan bu yana binbir emekle bize ulaştırdığı değerlere sahip çıkmanın, geçmişin insan onurunu hiçe sayan uygulamalarını sorgulayıp, insanı hiçbir ayırıma tabi tutmadan, daha iyi bir yarına götürmek adına yapılan düşünseleylemsel çabaların adıdır etik. Eğitim sistemi de hiç kuskusuz bu. çabaların içinde olmalı, o kaygıları taşımalıdır. Dewey, "ü- zerinde ahlaki bir sorumluluk düştüğü gerçeğini tanımayan bir eğitim sistemi, ödevini ihmal ediyor ve verdiği sözü yerine getirmiyor" diyerek, konuya gönderme yapmaktadır. Bu sorumluluğunda hiç kuskusuz gerçek adresi, siyasal sistemlerdir. Bu sistemin içinde yer alan eğitim gibi, hukuk,.kültür, etik ve din de bağımsız olmayıp, birbirlerinin bütünleyenidirler. 2. insani kaygılar taşımayan, onun değerleriyle birikimlerine saygılı olmayan siyasal sistemlerin, dini, kül türü, hukuku ve etiçi gibi, eğitimi de insani değildir, însan, bir araçtır. O, kendisi için değil, devlet için vardır. Daha -Fazla üretim, daha -Fazla tüketimle, kar için vardır. Bu açılardan da 115 her eğitim sistemi, etik anlamda da bir sorumluluk taşıdığı gerçeğini unutmamalıdır. Sistemini buna göre oluşturmalı-, denet¬ men, yönetici ve öğretmen buna göre yetiştirilmelidir. Mesleki yeterlikten de sadece teknik yeterlik anlaşılmamalı; insani, yani etik yeterlik ve görüş de kazandırılmalıdır. Bu anlamda da eğitim yönetiminde olduğu gibi, denetimde de meslekleşmek kaçınılmazdır. Çünkü, mesleklesebiImek demek; özerkleşmek, özgürleşmek demektir. Uygarlık yaratan toplumlar, meslekleşebilen toplumlardır. Uygarlık.da, meslekleşmenin, meslek örgütlenmesinin sonucudur. 3. ilköğretim denetmenliğinin, öğretmenlik dışında özel bir yetenek ve eğitim istediğiyle, meslek l eşmesi gerektiği 1927'de Muş t a-F a Necati tarafından dile getirilmesine rağmen, 71 yıldır bir arpa boyu yol alınamamıştır. 1926 yılında çıkarılan 7S9 sayılı Maari-F Teşkilatına Dair Kanun'un 12. maddesindeki," Maarif hizmetlerinde aslolan muallimliktir " anlayışı, 47 yıl sonra yürürlüğe giren 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu'nün 43. maddesince de "öğretmenlik, devletin, eğitim-öğretim ve bunlarla ilgili yönetim görevlerini üzerine alan özel bir ihtisas mesleği" olarak tanımlanıp, pekiştirilmiştir. 4. Eğitim denetimi sürecinde yer alan dört önemli boyutta, etik ilkelerin ortaya konmasıyla, denetmen-yönetici ve öğretmen yakınlaşacak, sağlıklı bir iletişim ve güven ortamı kurulacaktır. Bu yolla da denetmen davranışı belirsizlikten kurtulacak, eğitim zabitliğinin yerini, süreci geliştiren, 116 çağdaş eğitim Denetimine inanan, etiğe uygun davranan eğitim denetmenleri alacaktır. Denetim mesleğinin de toplumdaki saygınlığı artacaktır. Etik ilkelere uygun davranmayanlar, etik kurul aracılığıyla sistem dışına itilecektir. Bu özde¬ netim, mesleğe olan saygıyı artıracak, eğitim işgörenlerinin tümüne bir özgüven gelecektir. 5. Bir uzmanlık alanının meslekleşebilmesin koşullarından biri de etik ilkelerinin belirlenmiş olmasıdır. Eğitim denetmenliğinin meslekleşebilmesinde, koşullar uygundur. 6. Eğitim denetimi sürecinde etik ilkeleri içselleştirmeyen, uygun davranış geliştiremeyenler, Etik Kurul aracılığıyla sistem dışına itilebilmelidir. Bu Özdenetim, mesleğin saygınlığını artırabilecektir. Eğitim denetmenlerinin, eğitim işgörenleri, öğrenciler ve hatta toplumsal çevre için bir model olabileceği, bunun sorumluluğunu taşıdığı unutulmamalıdır. Denetmen, her süreçte olduğu gibi, rehberlik sürecinde de davranışlarına ayrı bir özen göstermek, etiğin evrensel ilkelerini içselleştirmek durumundadır. 7. Eğitim denetiminin dört önemli süreci olan Rehberlik, ve iş başında yetiştirme, teftiş ve değerlendirme, inceleme ve soruşturmalarda, eğitim denetmenlerini n, eğitim işgörenleri olan yönetici ve öğretmenlerle birlikte sürece konu olan- her., birey ve kurumla iletişimlerinde içselleştirip, uymaları gereken etik ilkeler öz olarak aşağıdaki gibidir: 117 a. Kişisel -farklılıklara duyarlılık ve saygı. Eğitim denetmeni er inin ; yaş, cins, ırk, etnik yapı, din, mezhepsel inanç, sosyal sınıf, bedensel ve zihinsel özürlülük gibi durumları yasayan, onları yansıtan her bireye duyarlı ve saygılı yaklaşımını tanımlar. b. Toplumsal değerlere duyarlılık ve saygı. Görev yaptığı toplumsal çevreyi iyi analizi, toplumsal ve kültürel ger¬ çekliği inkar yerine, hoşgörüyle yaklaşımı, bu yaklaşımla birlikte yenileşme-değişmenin yolunu açabilmeyi belirtir. c. Değer empoze etmeme(DeQer dayatmama). Rehberlik ve is başında yetiştirme,- iyi bir iletişimle etkileşimi zorunlu kılar. Bunun için de, her eğitim işgöreninin "birey" olduğu, değer yargıları, -felsefi inançları olabileceği unutulmamalı¬ dır. Denetmenin, sürece konu olan her bireye, kendi değerlerini dayatması, onları buna zorlaması, iletişimle etkileşimi güçleşti r-i r. J. Duygusal iletişim ve etkileşimden kaçınma. Eğitim dene timinin her surecinde, denetmenle işgören arasındaki duygusal yakınlaşma, süreci amacından saptırır, güveni sarsar, örgüt iklimini altüst eder. e. Gizlilik ve bireylere zarardan kaçınma: Eğitim denetiminin özellikle rehberlik ve işbaşında yetiştirme, inceleme ve soruşturma süreçlerinde önemli bir etik ilkedir. Denetmenlerin, eğitim süreci ve işgörenlerle ilgili olarak elde 118 ettiği kişilikle özel yabamı »-.onu alan "özel" bilgiler, başkaları ile paylaşılmamalı, gerek denetmen ve gerekse de baş ka kurumlara iletilip, bireyin zararına olacak durumların oluşmasına olanak verilmemelidir. f. Mesleki yeterlilik ve dürüstlük. Süreçle birlikte, eğitim işgörenlerinin gelişmesini, objekti-F değerlendirilmelerini isteyen bir denetmenin, bu değişimi önce kendi¬ sinde başlatmasını zorunlu kılar. Denetmenin yetişme ek¬ sikliği ile teknik ve sosyal. becerilerindeki yetersizliğinin, eğitim denetimi sürecinde onarılamaz yanlış ve yaralar açacağı unutulmamalıdır. Denetmenin söz ve davranışları arasında bir uygunluk olmalı, tutum ve davranışlar arasında bir çelişki bulunmasına izin verilmemelidir. Teftiş ve değerlendirmede, yetersizliği görülen, dürüst davranmayan, gizli sicil.raporlarında hukuk ve eti k dışı davrananların, oluşturulacak bir Denetim Etik Kurulu'nda savunmalarının alınması, gerekli yaptırımlara çaptırılması hukuki olduğu kadar, etik bir zorunluluktur. Denetimin her sürecinde, yürütmenin kendisine müdahale¬ sine, onların istediği biçimde rapor düzenlemelere direnmelidir. Direnebilme gücü de, mesleki yeterlilik ve dürüstlükle ilgilidir.. Açıklık (ŞeffaFlık ). Ortaklık ve güvenirlik gibi. 119 açıklık da teftişinin değerlendirme boyutunda önemli ve vazgeçilmez bir ilkedir. Açıklık ilkesi (saydamlı k), değerlendirme ölçütleri kadar sonuçlarının da taraflarca (işgörenlerce) bilinmesini gerektirmektedir. Günümüzün yürürlükteki gizli sicil raporu uygulaması, bu bilgilenmeyi olanaksız kılmakta¬ dır. Çünkü çağdaş eğitim denetimi ile, etige uygun bir teftiş ve değerlendirmede, "Gizli Sicil" verme, ilgiliyi bundan haberdar etmeme yoktur. İşgörenlerin belirlenen eksik ilklerini, önerileri işgörenlerin paylaşma, ona söyleme vardır. Eksiklikleri bir "gizli raporla" üst kurumlara jurnalleme yoktur. h. Insansal ve bilimsel sorumluluk. Tarihin en eski ve insan merkezli bütün birikimlerinin en yaygın etkinliğidir eğitim. Bu acıdan da insanı temel alan, onun mirasını geleceğe aktaracak olandır da. Eğitim denetimi de, kamu adına, onun yararına süreci kontrol etmek olduğuna göre, eğitim denetmenlerinin insansal sorumlulukları gözardı edilemez. Çağdaş bir eğilim denetimi aynı zamanda bilimsel tutum ve yaklaşımı gerektirir bilim etiği her süreçte içsellştirilmelidir.1 Manipüle etmek(Yönlendirmek). Soruşturma sürecinde sanık ve tanıkların yönlendirilmesinden, yürütmenin dayattığı biçimde beyanda bulunmaktan kaçınmadır.