İlköğretim okullarında bazı durumların örgütsel çatışma yaratma derecelerine ilişkin yönetici ve öğretmen görüşleri

Abstract

Araştırma, ilköğretim okullarındaki çatışmaların okulun amacına yönelik olarak yönetilebilmesi için, okullardaki çatışma kaynaklarını betimlemeyi amaçlamıştır. Bu nedenle problem cümlesi şu şekilde düzenlenmiştir. "İlköğretim okullarındaki yönetici ve öğretmenlerin, örgütsel çatışmalara neden olabilecek değişkenlere ilişkin görüşleri nelerdir?" Çatışma ile ilgili literatürün taranması ve araştırma konusuyla ilgili yapılmış tezlerin incelenmesi sonucunda problem cümlesine hizmet edecek nitelikte aşağıda verilen dört alt problem oluşturulmuştur: 1. İlköğretim okullarındaki yönetici ve öğretmenlerin, aşağıda verilen "bireysel değişkenler"in örgütsel çatışma yaratma konusunda görüşleri nelerdir? a) Kişilik farklılıkları b) Değer, tutum ve inanç farklılıkları c) Algı farklılıkları d) Rol değişmeleri e)Yetenek farklılıkları f) İşdoyumsuzluğu 2. İlköğretim okullarındaki yönetici ve öğretmenlerin, aşağıda verilen "yapısal ve yönetsel süreçlerle ilgili değişkenlerin örgütsel çatışma yaratma konusunda görüşleri nelerdir? a) Örgütün yapısal büyüklüğü b) Örgütsel değişme, gelişme ve yenileşme c) Personelin farklılığı 127 128 < d) Statü farklılıkları e) İşbölümü ve uzmanlaşma f) Amaç farklılıkları g) Ödül sistemi h) Gücün kullanımı i) Yönetimin adil davranmaması j) Yetki, görev ve sorumluluğun belli olmaması k) Kıt kaynaklar için yarış 1) İşlevsel bağımlılık ? m) Karar verme n) İletişim o) Planlama p) Değerlendirme ve denetim r) Liderlik s) Yönetim biçimi 3. İlköğretim okullarındaki yönetici ve öğretmenlerin, aşağıda verilen "sosyokültürel değişkenlerin örgütsel çatışma yaratma konusunda görüşleri nelerdir? a) Toplumsal zorlayıcılar b) informal gruplaşmalar 4. Deneklerin örgütsel çatışma nedenleri konusundaki görüşleri unvan," cinsiyet, branş, yaş, kıdem ve öğrenim durumu değişkenlerine göre farklılaşmakta mıdır? Araştırma Malatya ili Merkez ilçe belediye sınırlan içerisindeki ilköğretim okulları ile sınırlıdır. İlköğretim okullarındaki yönetici ve öğretmenlerin, bazı durumların örgütsel çatışma yaratma dereceleri konusundaki görüşlerine dayalı olarak, ilköğretim okullarındaki çatışma kaynaklarını saptamaya yönelik olan bu araştırma, betimse? tarama modelinde yürütülen bir alan araştırmasıdır. ^S5S*«Ma* 129 Bu araştırmanın evrenini, Malatya ili Merkez ilçe belediye sınırlan içerisindeki ilköğretim okullarında görevli yönetici ve öğretmenler oluşturmaktadır. Araştırmanın yapıldığı 1999-2000 öğretim yılında Malatya ili Merkez ilçe belediye sınırlan içerisinde 70 ilköğretim okulu bulunmaktadır. Bu okullarda 138 yönetici, 2084 öğretmen olmak üzere 2222 kişi görev yapmaktadır. Bu araştırmada, örneklem seçiminde "tabakalı örnekleme" tekniğinden yararlanılmıştır. Evren grubuna giren 70 okul, öğretmen sayısına göre sayısı 20 ve altı, 21-40, 41 ve üstü olmak üzere üç gruba aynlmıştır. Bu gruplar ayn evrenler ı kabul edilerek, şans yöntemi ile anket uygulanacak okullar belirlenmiştir. Bu okullardaki tüm yöneticiler örnekleme alınmıştır. Bu teknikle belirlenen 45 okuldan 90'ı yönetici, 350'si öğretmen olarak 440 kişilik örneklem grubu belirlenmiştir. Fris, belirli kuruluşlar için geliştirilen çatışma ile ilgili araçlann, diğer kuruluşlar için uygulanamayacağını belirtmektedir (Demirbolat, 1997:60). Bu nedenle ilköğretim okullannda örgütsel çatışma nedenlerini ölçecek bir veri toplama aracı geliştirilmiştir. Araştırmada, ölçme aracının genel olarak geliştirilme aşamalan şöyledir (Karasar, 1995: 139-143; Balcı, 1995: 142-143): 1. Madde havuzu aşaması, 2. Uzman görüşü aşaması 3. Ön deneme aşaması, 4. Faktör analizi aşaması 5. Güvenirlik hesaplama aşaması. 1. Madde Havuzu Aşaması: Bu aşamada öncelikle geniş bir literatür taraması yapılmış ve daha önceki çalışmalarda yapılan anketler incelenmiştir. Aynca ilköğretim okullarındaki istekli öğretmenlere cevaplatılmak üzere "Okulunuzda yöneticilerinizle ve öğretmenlerinizle aranızda oluşan olumsuzluklar ve anlaşmazlıklar nelerdir? Bunlann sebepleri ve kaynaklan nelerdir?" şeklinde düzenlenen açık uçlu anket formu oluşturulmuş ve çoğaltılarak uygulanmıştır. Literatür çalışması, daha önceki çalışmalardaki anketler ve açık uçlu soruya verilen cevaplann yardımıyla, konu ile ilgili maddeler yazılmıştır. Daha sonra no İnönü Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Eğitim Yönetimi ve Denetimi anabiiimdah lisans, lisansüstü öğrencileri ile öğretim elemanlarından bu maddeleri eleştirmeleri, maddelere ekleme ve çıkarma yapmaları istenmiştir. Bu şekilde 200 sorulu madde havuzu oluşturulmuştur. 2. Uzman Görüşü Aşaması: Madde havuzu çoğaltılarak, uzman öğretim elemanlarının görüşlerine sunulmuştur. Öğretim üyelerinin görüşleri doğrultusunda havuzdaki maddeler bir ön elemeden geçirilmiştir. Madde sayısı 1 87' ye düşürülmüştür. 3. Ön Deneme Aşaması: Araştırma örneklemine girmeyen İnönü Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Eğitim Yönetimi ve Denetimi Lisans grubu dördüncü sınıf öğrencilerine bir ön deneme yapılmıştır. Ön denemede, anlaşılma güçlüğü olan maddelerin işaretlenmesi ve eleştirilerini i i belirtilmesi istenmiştir. Alman sonuçlara göre gerekli düzeltmeler yapılmış ve bazı maddeler çıkarılmıştır. Faktör analizi için 180 maddelik bir araç geliştirilmiştir. 4. Faktör Analizi Aşaması: Bu analiz, başta sosyal bilimler olmak üzere pek çok alanda sıkça kullanılan, çok değişkenli analiz tekniklerinden biridir. Faktör analizi çok sayıda ilişkili orjinal değişkenden az sayıda genel değişken bulmayı amaçlamaktadır (Tatlıdil, 1992: 141; Akgül,1997:568). Uzman görüşleri ve ön denemeden sonra, hazırîananölçek gerçek bir gruba uygulanmıştır. Bu grup içerisinde 40 kişiye dağıtılmış, fakat 32 kişi, verilen süre içerisinde formu cevaplamıştır. Bu uygulama sonuçlarına göre faktör analizi yapılmış ve analiz sonuçlarına göre son ölçekte yapı geçerliği sağlanmış maddelere yer verilmiştir. Faktör analizinde, faktör yükleri en az 0,30 ve daha yukarısı kabul edilmelidir (Tekin. 1977:222). Birçok maddenin faktör yükü yüksek çıkmış fakat soru sayısını azalmak amacıyla faktör en yükü fazla olan maddeler alınmıştır. KMO değerinin yüksek olmasına özen gösterilmiştir. t 131 5. Güvenirlik Hesaplama Aşaması: Faktör analizi yapılarak son halini alan ölçeğin Cronbach Alpha iç tutarlılık katsayısı hesaplanmıştır. Hatayı önlemek için işlem üç kez tekrar edilmiş ve aynı sonuca ulaşılmıştır. Bu araştırmada Likert tipi ölçme aracı kullanılmıştır. Bu tür araçlarda seçenek sayısı ve seçeneklerin puanlandırma sistemi değişebilmektedir. Deneklerin görüşlerini derecelendirmelerinde ortaya yığılma eğilimini azaltmak için, araştırma ölçeğinde 6'lı puanlama sistemi kullanılmıştır. Veri toplama aracı iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde kişisel bilgilerle ilgili 6; ikinci bölümde örgütsel çatışma yaratabilecek 8 1 durum olmak üzere 87 soru bulunmaktadır. ı Araştırma anketinde verilen örgütsel çatışma yaratabilecek durumların karşısındaki seçeneklerde "Şiddetle reddediyorum", "Tamamen katılıyorum" arasında altılı derecelendirme yapılmıştır. Her seçeneğe en olumsuzdan en olumluya doğru artmak üzere birden altıya kadar puan verilmiştir. Yönetici ve öğretmenlerden verilen çatışma yaratabilecek durumların ne derece çatışma yarattığını belirtmeleri istenmiştir. Seçilen 45 okuldaki 90 yönetici, 350 öğretmen örneklem grubuna anketler dağıtılıp; bir hafta sonra toplanmıştır. Dağıtılan anketlerinin 8'i yöneticilerden, 36' sı da öğretmenlerden olmak üzere 42 (% 9) tanesi çeşitli nedenlerle geri alınamamıştır. Birinci bölümdeki kişisel bilgilerle ilgili sorulan işaretleme ve yazma şeklinde; ikinci bölümde ise çatışma yaratabilecek durumlar verilerek bunların ne derece çatışma yarattığını l'den 6'ya kadar verilen tam sayılardan birini işaretlemeleri ile görüşlerin belirtilmesi istenmiş ve görüşler bu şekilde alınmıştır. Anketin ikinci bölümünde yer alan altılı dereceleme ölçeği, üç kategori üzerinde değerlendirilmiştir. Bu değerlendirme yapılırken, dereceleme ölçeğindeki sayıların gerçek sınırları dikkate alınmıştır. Böylece 0 5 ve 6.5 olarak belirlenen sınırlar 6.5 - 0.5 = 6 olarak hesaplanmış, 6 + 3 = 2 olduğu için de, kategoriler 2 puan ile ayrılmıştır. Aşağıda bu yolla elde edilen kategorilerin durumu gösterilmiştir: 132 X < 2.49 >. ise az düzeyde çatışma yaratıyor. X = 2.50 - 4.49 &> ise orta düzeyde çatışma yaratıyor. X > 4.50 p. ise yüksek düzeyde çatışma yaratıyor. Ölçme aracında ilköğretim okullarında, yönetici ve öğretmenler arasında örgütsel çatışma yaratabilecek özellikler bağımsız değişken olarak ele alınmış; bunların çatışma yaratma düzeyleri ise bağımlı değişkenler olarak ele alınmıştır. Ayrıca unvan, cinsiyet, branş, yaş, kıdem ve öğrenim durumu gibi bireysel özellikler de bağımsız değişken olarak ele alınmış; bunlara bağlı çatışma yaratma düzeyleri ise bağımlı değişkenler olarak ele alınmıştır. Ölçme aracı maddelerine, 1 - 6 arasında derecelendirilen seçeneklere göre verilen yanıtlar aritmetik ortalama, standart sapma, standart hata değeri göz önünde bulundurularak dağılım tabloları şekline dönüştürülmüştür. Denek gruplarının yanıtları arasında anlamlı farklılıklar olup olmadığını tespit etmek için "t" veya "F" sınamalarından yararlanılmıştır. İki düzeyli bağımsız değişkenin başka bir bağımlı değişkene göre değerlendirilmesinde anlamlı farklılıklar olup olmadığı durumu "t" sınaması ile tespit edilmiştir. İkiden fazla alt düzeyi bulunan bir bağımsız değişkenin bir başka bağımlı değişkene göre değerlendirilmesinde tek yönlü değişkenlik çözümlemesi (varyans analizi) uygulanmıştır. "F" değerinin anlamlı bulunduğu durumlarda, hangi gruplar arasında fark olduğunu tespit etmek için ise "LSD" tekniğinden yararlanılmıştır. Hangi denek grupları arasında anlamlı farklılıklar olduğunu tablo üzerinde görebilmek için de "Duncan" yönteminde uygulanılan harflendirme sisteminden yararlanılmıştır. "t" testi değerleri için varyansların eşitliğini (homojenliği) test eden Levene testine bakılmış; P>.05 olduğunda "Evren varyanslan eşittir" hipotezi, P<.05 olduğunda ise "Evren varyanslan eşit değildir" hipotezi kabul edilmiştir. Varyansların eşit olması durumunda "Equal", eşit olmaması durumunda ise "Unequal" kısmı seçilerek t değeri alınmıştır (Akgül. 1997:269-270).