İlköğretim 7. sınıflarda okutulan vatandaşlık ve insan hakları dersinin etkililiğinin araştırılması

Abstract

Bu bölümde, araştırmanın özeti, bulguların genel değerlendirmesi ile ulaşılan sonuçların tartışılması ve öneriler yer almıştır. Özet Birey, sosyal bir varlık olması nedeniyle, diğer insanlar ile beraber yaşamak zorundadır. Birlikte yaşamanın bir doğurgusu niteliğindeki "güçlü-zayıf", "varsıl- yoksul", "köylü-kentli" vb. sınıf farklılıkları, insanların sahip olmaları gereken temel haklar ve özgürlükler olgusunu, -bir- sorun haline getirmiştir. İnsan hakları, özellikle 20.yüzyıhn ikinci yansından itibaren ulusal ve uluslararası kuruluşların da çalışmaları ile güncelliğini sürekli koruyan evrensel bir sorun olma niteliğini kazanmıştır. Çalışmalar, devletlerin gelişen süreç içerisinde "temel haklan" tanıma ve güvence altına almasına neden olmuştur. Bu araştırmayla, üzerinde en çok fikir beyan edilen, mücadeleler yapılan demokrasi ve insan haklan alanındaki gelişmelerden öğrencileri haberdar etmek amacıyla yedinci sınıflarda kesintisiz ve zorunlu bir ders olarak okutulan "vatandaşlık ve insan haklan eğitimi" dersinin öğrenci davranışlan üzerindeki etkililiğine ilişkin mevcut durum belirlenmeye çalışılmıştır. Bu araştırmanın amacı; öğrencilerin demokrasi ve insan haklarına ilişkin tutum ve davranışlarının geliştirilmesinde önemli bir yeri olan ilköğretim 7. sınıf vatandaşlık ve insan haklan eğitimi dersinin etkililiği araştırılması ile dersin daha etkili kılınması için alınması gereken önlemlere ilişkin öğretmen görüşlerini açığa çıkarmaktır. Araştırmanın çalışma evrenini, Kahramanmaraş il merkezinde bulunan 40 ilköğretim okulunda 7. sınıfta öğrenim gören 6801 öğrenci ile Kahramanmaraş il genelinde bu dersi okutan 212 öğretmen oluşturmaktadır. Araştırmanın çalışma evreni geniş bulunduğundan,öğrenci evrenini oluşturan 40 ilköğretim okulu arasından oransız küme örnekleme yöntemi ile yansız olarak altı ilköğretim okulu belirlendi. Belirlenen bu altı ilköğretim okulunda öğrenim gören ve VİHE dersini 128 alan 315 öğrenci ile Kahramanmaraş il ve ilçe merkez ilköğretim okullarında görev yapan ve bu dersi veren 120 öğretmen araştırmanın örneklemine alındı. Veri toplama aracı geliştirilirken, öncelikle alanda yapılmış araştırmalar incelendi, ancak araştırma konusuyla doğrudan ilintili, araştırma amacına hizmet edecek anket veya teste rastlanmadı. Ölçme aracını geliştirmede, ilköğretim okullarında bu dersi okutan öğretmenler ile mesleki toplantılar ve ikili görüşmeler de yapılarak mevcut durum ile yapılması gerekenlerin neler olduğu detaylı olarak tartışılmış, öğrencilere uygulanan testin ve öğretmenlere uygulanan anketin geliştirilmesinde öğretmen görüşlerinden yararlanılmıştır. Bu araştırmada veri toplama aracı olarak ilköğretim ikinci kademe 7. sınıflarda- okutulan vatandaşlık ve insan haklan eğitimi dersinin hederlerine ulaşma düzeyine ve bu dersin etkililiğini arttırmak için alınması gereken önlemlere ilişkin öğretmen görüşlerine başvurmak için bir anket formu hazırlanmıştır. Anket üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, öğretmenlerin branşını ve kıdemini içeren iki madde, ikinci bölümde VİHE dersinin özel hedeflerinden oluşan 26 hedef cümlesi, üçüncü bölümde vatandaşlık ve insan hakları eğitimi dersinin etkililiğini arttırmak için alınması gereken önlemlere ilişkin biri açık uçlu olmak üzere 12 madde yer almıştır. Veri toplama aracı olarak kullanılan öğrenci basan testi ilköğretim 7. sınıf vatandaşlık ve insan haklan eğitimi dersi özel hedeflerine ve hedef davranışlarına ilişkin olarak hazırlanmıştır. Özel hedeflerin gerçekleşme düzeyim test etmek amacıyla her bir özel hedef için çoktan seçmeli iki test maddesi hazırlanmıştır. 52 test maddesinden oluşan öğrenci basan testi, uzman görüşü de alınarak uygulamaya haza- hale getirilmiştir. Geliştirilen ölçme aracı yeterli sayıda çoğaltılmış, Kahramanmaraş Valiliğinden gerekli izin alınarak uygulanmıştır. Öğrencilere uygulanan basan testinden elde edilen basan puanının aritmetik ortalaması X ^ 0.39 ise derse ilişkin hedefler "hiç" gerçekleşmiyor, X = 0.40-0.79 ise "az" gerçekleşiyor, X = 0.80-1.19 ise "orta" düzeyde gerçekleşiyor, X = 1.20- 1.59 ise "iyi" düzeyde gerçekleşiyor, X > 1.60 ise "çok iyi" düzeyde gerçekleşiyor olarak kabul edilmiştir. 129 Öğretmenlere uygulanan anket formunun ikinci bölümünü oluşturan, hedeflerin gerçekleşme düzeyini belirlemeye yönelik olarak başvurulan öğretmen görüşleri; (1) hiç gerçekleşmiyor, (2) az gerçekleşiyor, (3) orta derecede gerçekleşiyor, (4) iyi derecede gerçekleşiyor, (5) çok iyi derecede gerçekleşiyor şeklinde Likert tipi beşli derecelendirme ölçeği ile belirlenmeye çalışılmıştır. Hedeflerin gerçekleşme düzeyine ilişkin öğretmenlerin görüş puanlarının aritmetik ortalaması; X < 1. 5 ise hiç gerçekleşmiyor, X = 1.5 - 2.49 ise az gerçekleşiyor, X = 2. 50 - 3.49 ise orta derecede gerçekleşiyor, X = 3. 50 - 4.49 ise iyi derecede gerçekleşiyor, X > 4.50 ise çok iyi derecede gerçekleşiyor olarak kabul edilmiştir. Öğretmenlere uygulanan anket formunun üçüncü bölümünü oluşturan, dersin etkililiğini arttırmaya yönelik alınması gereken önlemlere ilişkin olarak başvurulan öğretmen görüşleri de (1) hiç katılmıyorum (2) az katılıyorum, (3) kararsızım, (4) oldukça katılıyorum, (5) tamamen katılıyorum şeklinde yine Likert tipi beşli derecelendirme ölçeği ile belirlenmeye çalışılmıştır. Dersin etkililiğini artırmak için alınması gereken önlemlere ilişkin, öğretmen görüş puanlarının aritmetik ortalaması; X < 1.5 ise "hiç katılmıyor'', X = 1.5 - 2.49 ise "az kanlıyor, X = 2.50 - 3.49 "kararsız", X = 3.50 - 4.49 ise "oldukça katılıyor", X > 4.50 ise "tamamen kanlıyor" olarak kabul edilmiştir. Anket ve basan testi uygulaması ile elde edilen veriler bilgisayar ortamına aktarılarak, gerekli istatistiksel çözümlemeler yapılmıştır. Bu çözümlemelerde kişisel bilgiler için frekans (f), ve yüzde (%) kullanılmıştır. Bağımsız değişkenin iki düzeyli olduğu maddeler için "t" testi ikiden fazla olanlar için tek yönlü varyans analizi yapılmış; ayrıca öğretmen ve öğrenci verileri arasındaki ilişki için korelasyon katsayıları hesaplanmıştır. T" değerinin anlamlı bulunduğu durumlarda, hangi durumlarda, hangi gruplar arasında fark olduğunu tespit etmek için ise, LSD (Least Significant Differens - En az Anlamlı Fark) yönteminden yararlanılmıştır. Hangi denek gruplar arasında anlamlı farklılıklar olduğunu tablo üzerinde gösterebilmek için ise, "Duncan" yönteminde uygulanan harflendirme sistemine başvurulmuştur. Elde edilen bulgular araştırmanın amacına uygun olarak yorumlanmıştır. Bulguların analizinde aşağıdaki sıra izlenmiştir. 130 a. Öğrenci ve öğretmenlere ilişkin kişisel bilgilerin analizi. b. Öğretmenlerin, hedeflerin gerçekleşme düzeyine ilişkin belirttikleri görüş puanlarının istatistiksel analizi. c. Öğrenci basan testi puanlarının istatistiksel analizi. d. Öğretmenlerin önlem maddelerine ilişkin belirttikleri görüş puanlarının istatistiksel analizi. Bu analizler çerçevesinde işlenen veriler araştırmanın amacına uygun olacak biçimde tartışılmıştır. Sonuçlar Bu araştırmada öğretmenlere uygulanan anket formu ile öğrencilere uygulanan basan testi verilerinden başlıca şu sonuçlara ulaşılmıştır. Genel Olarak. Hedeflerin geneline ilişkin olarak, vatandaşlık ve insan haklan eğitimi dersini okutan öğretmenlerin görüşleri ile bu dersi alan öğrencilerin testten elde ettikleri başarının birbiriyle örtüştüğü ve vatandaşlık ve insan haklan eğitimi dersi hedeflerinin "orta" düzeyde gerçekleştiği görülmektedir. Basan testi verilerine göre "İnsan haklan ile ilgili temel ilkeler bilgisi" hedef cümlesi (hedef 9) "hiç" gerçekleşmez iken "İnsan haklan ile ilgili temel olgular bilgisi" (hedef 8) hedef cümlesi ve "İnsan haklarının işlevselleştirilmesinde devletin görevlerinin farkında oluş" (hedef 25) hedef cümlelerinin "az" düzeyde gerçekleştiği görülmüştür. Aynı hedeflerin, öğretmenler "orta" düzeyde gerçekleştiği görüşünü yansıtmışlardır. Öğretmenlerin görüşlerine göre "Atatürk'ün insan hak ve özgürlüklerine önem verdiğini kavrayabilme" (hedef 26) hedef cümlesinin "iyi" düzeyde gerçekleştiği ve gerçekleşme düzeyi acısından diğerlerinden farklılık gösterdiği ortaya çıkmaktadır. Aynı hedefin, öğrencilere uygulanan basan testi verilerine göre "orta" düzeyde gerçekleştiği belirlenmiştir.