Türkiye Cumhuriyeti'nin "kuruluş" sürecinde (1923-1950) kentsel politikalar

Abstract

Bu araştırmanın konusu, Türkiye Cumhuriyeti'nin "Kuruluş" Sürecinde (1923- 1950) Kentsel Politikalar olarak belirlenmiştir. Türkiye'de, "Kuruluş" süreci (1923- 1950), fiili olarak Tek Parti iktidarlığında siyasal, yönetsel, ekonomik ve sosyal anlamda jakoben (tepeden inmeci) bir yaklaşımla çok yönlü bir dönüşümün söz konusu olduğu yıllar olarak tanımlanır. Bu yıllarda siyasal egemenliğin, ulus-devlet modeli bağlamında yasal ve örgütsel anlamda yeniden kurumsallaştırılmasına ilişkin girişimler, toplumsal dönüşüm üzerinde belirleyici olan başlıca unsur olarak öne çıkmıştır. Siyasal egemenliği pekiştirmek adına, ulusal anlamda ekonomik kalkınma, gerçekleştirilmesi gereken zorunlu bir eylem olarak kabul görmüş ve üretim tarzına bağlı yeniden yapılanmanın zorunluluğu vurgulanmıştır. Bu bağlamda tarım ağırlıklı (feodal nitelikli) ekonomik yapıdan, sanayi ağırlıklı (kapitalist) ekonomik yapıya geçiş çabaları kaçınılmaz olmuştur. Dolayısıyla "Kuruluş" yıllarına ilişkin toplumsal dönüşüm üzerinde belirleyici olan ulus-devlet modeli bağlamında ekonomik kalkınmaya dönük çabalar, dönemin kent dokusunu da belirgin bir şekilde etkilemiştir. Üretim tarzı değişikliği bağlamında kırsal ağırlıklı geleneksel kent dokusunun yavaş da olsa değişmeye başladığı bu yıllarda, kentsel gelişmenin yönü ve kentsel politikaların niteliği araştırılmaya değer görülmüştür. Dört Kesim Tekniğine göre hazırlanan bu araştırmada, esas olarak Türkiye Cumhuriyeti'nin "Kuruluş" sürecine (1923-1950) ilişkin kentsel gelişme bileşenlerinin çözümlenmesi üzerinden dönemsel olarak kentsel politikalar değerlendirilmiştir. Birinci Kesimde, Araştırmanının konusu, denencesi, amacı ve yöntemi üzerinde durulmuştur. İkinci Kesimde, Araştırmanın kuramsal çerçevesine yer verilmiştir. Bu bağlamda Kentsel Gelişme, Kentsel Politika ve Yarı-Sömürgeleşme ve Çevreleşme Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu ve Kent başlıklı konular, araştırmanın kuramsal boyutunu oluşturan başlıklar olarak belirlenip incelenmiştir. Araştırmanın ana bölümünü oluşturan Üçüncü Kesimde, Türkiye Cumhuriyeti'nin "Kuruluş" sürecini (1923-1950) oluşturan tanımlı zaman dilimi, iç ve dış konjonktür bağlamında üç döneme ayrılmıştır. Bu dönemler; Liberal Dönemde (1923-1929) Kentsel Gelişme Bileşenleri ve Kentsel Politika, Devletçilik Döneminde (1930-1939) Kentsel Gelişme Bileşenleri ve Kentsel Politika, İkinci Dünya Savaşı ve Dünya Ekonomisine Amerikan Emperyalizmi Altında Eklemlenme Döneminde (1940-1950) Kentsel Gelişme Bileşenleri ve Kentsel Politika olarak başlıklandırılmıştır. Her bir dönem, kendi içinde; sınıfsal yapı, kent ve kır ekonomisi, altyapı yatırımları, kente ilişkin yasal ve kurumsal yapılanma, nüfus ve yapılı çevre gibi toplumsal yapıyı nitelendiren ve kentsel gelişme bileşenleri olarak tanımlanan alt başlıklar altında incelenmiştir. Ayrıca her bir döneme ilişkin kentsel gelişme bileşenleri üzerinden, yine her bir dönemin kentsel politikasına ilişkin genel bir değerlendirmeye yer verilmiştir. Üçüncü Kesimin özlü bir değerlendirmesi niteliğinde olan Dördüncü Kesimde ise okuyucuyu genel anlamda bilgilendirmeye dönük Genel Değerlendirme ve Sonuç alt başlığına yer verilmiştir. Kısacası Araştırmada, her bir döneme ilişkin kentsel gelişme bileşenlerin çözümlenmesi üzerinden Araştırma Denencesinin doğruluğu, yanlışlığı ya da eksikliğinin sınanması amaçlanmıştır. "Kuruluş" sürecinde (1923-1950), kentsel gelişme olgusu, oldukça yavaş bir gelişme seyri izlemiştir. Dönemsel olarak kentsel politika, her bir döneme ilişkin ekonomi politikası çerçevesinde varlık kazanmıştır. Diğer bir ifadeyle feodal üretim tarzından kapitalist üretim tarzına geçiş çabaları, kentsel politikanın karakteristik nitelikleri üzerinde belirleyici olmuştur. Buna göre, Liberal Dönemde, yasal ve örgütsel anlamda kurumsallaşma ağırlıkta olmuştur. Dolayısıyla kent hizmetlerini düzenleme ve yerel anlamda örgütlenmeye ilişkin mevzuat oluşturma girişimleri önceliğini korumuştur. Devletçilik Döneminde ise verimli ekonomik yatırımlar bağlamında sosyal ve mekânsal anlamda nitelikli bir gelişmeden söz edilebilir. Ancak İkinci Dünya Savaşı yıllarında, ekonomik yatırımlar durma noktasına gelmiş ve sosyal yaşamda belirgin bir duraklama görülmüştür. Dolayısıyla kentsel gelişme olgusu da belirgin bir şekilde bu olumsuz durumdan etkilenmiştir. Türkiye'de, kırsal alanda çözülme ve nüfusun genel olarak kentlere yönelme süreci, değişen ekonomi politikası çerçevesinde 1940'lı yılların ikinci yarısında başlamıştır.

Subject of this study has been determined as Urban Policies in the "Foundation" Process of the Republic of Turkey (1923-1950). In Turkey, the "Foundation" process (1923-1950) is defined as the years, in which, in a Jacobean perspective a multidirectional transformation in political, administrative, economical, and social terms actually in power of the Single-Party was in question. In those years, the attempts on re-institutionalisation of the political sovereignty in legal and organisational terms in the context of the nation-state model came to the forefront as the main element which was determinative on the social transformation. In order to reinforce the political sovereignty; national economic development was accepted as an obligatory action to be achieved, and the necessity of a reorganisation based on the mode of production was emphasised. In this context, it became unavoidable to make efforts for transition from the agriculture-weighted (feudal) economic structure to the industry-weighted (capitalist) economic structure. Therefore, the attempts aimed at economic development in the context of the nation-state model which was determinative on the social transformation in the "Foundation" years also affected the urban fabric of the period obviously. In those years, in which the rural-weighted traditional urban fabric in the context of the change of mode of production started to change even slowly; the direction of the urban development, and the quality of the urban policies were found worth researching. In this study, which is prepared based on the Four-Section Technical; the urban policies have been evaluated on a periodic basis through the analysis of the components of the urban development in the "Foundation" process of the Republic of Turkey (1923- 1950) essentially. In Section One; the subject, hypothesis, objective, and method of the study have been emphasised. In this context; the topics titled as Urban Development, Urban Policy, and The Ottoman Empire and Urban in the Process of Semi-Colonisation and Containment; have been determined and analysed as the issues constituting the theoretical dimension of the study. In Section Two; the theoretical framework of the study has been dealt with. In Section Three, which constitutes the main part of the study; a defined period of time, which includes the "Foundation" process of the Republic of Turkey (1923-1950); has been divided into three periods in the context of the domestic and foreign conjunctures. These periods have been titled as The Components of the Urban Development, and the Urban Policy in the Liberal Period (1923-1929); The Components of the Urban Development, and the Urban Policy in the Period of Statism (1930-1939); and The Components of the Urban Development, and the Urban Policy in the Period of the Second World War and Articulation to the World Economy under the American Imperialism (1940-1950). Each period has been analysed in itself under such subtitles as class structure, urban and rural economy, infrastructural investments, legal and institutional urban structuring, and population and built environment; which describe the social structure, and are defined as the components of the urban development. An overall evaluation of the urban policy of each period, made through the urban development components concerning each period, has also been included in this section. In Section Four, which serves as a substantial evaluation of Section Three; the subtitle An Overall Evaluation and Conclusion, aimed at informing the readers in general terms, has been included. In brief, by this study; testing the accuracy, inaccuracy, or deficiency of the Study Hypothesis through the analysis of the components of the urban development concerning each period, has been aimed. In the "Foundation" process (1923-1950), the phenomenon of urban development had a quite slow development course. Periodically, the urban policy came into existence in the frame of the economic policy concerning each period. In other words, the attempts on transition from the feudal mode of production to the capitalist mode of production were determinative on the characteristic qualities of the urban policy. Accordingly, the legal and organisational institutionalisation gained importance in the Liberal Period. Therefore, the attempts of preparing the legislation on regulating the urban services, and organizing locally maintained their priority. In the Period of Statism, a qualified development in social and spatial terms can be discussed in the context of the productive economic investments. However, during the years of the Second World War, the economic investments came to stagnation, and a significant standstill was seen in the social life. Hence the phenomenon of urban development was also affected from this negative case obviously. In Turkey, the process of social disintegration and rural depopulation has started at the second half of the 1940s in the frame of the changing economic policy.