Belâgat, Kur'ân-ı Kerîm'i daha iyi anlamak, onun üstün özelliklerini ortaya koymak için Araplar tarafından geliştirilen bir ilimdir. Türkler, belâgatle ilgili eserleri önceleri Arapça kitaplardan okumuşlardır. Bu sahayla ilgili Türkçe ilk eserler 16. yüzyılda yazılmıştır. Bunlar daha çok medrese çizgisini takip eden eserlerdir ve sayıları fazla değildir. Tanzimat Dönemi'yle Osmanlı, Batı'nın etkisine girmiştir. Batı uygarlığının etkisi değişik alanlarda görüldüğü gibi dil alanında da kendisini göstermiştir. Dil alanında Batı uygarlığının etkisi ana hatlarıyla iki biçimde görülür: Batıdaki milliyetçilik akımının ve halka yönelmenin etkisiyle ana dile karşı duyarlılık artmıştır. Bundan dolayı bu dönemde Türkçe yazılan belâgat kitaplarının sayısında artış görülür. Bu kitaplardan biri de 1890'da Rusçuklu Mehmet Hayrî'nin yazdığı Belâgat isimli eserdir. M. Hayrî'nin Belâgat'ı lise düzeyindeki okullarda okutulmak üzere yazılmış ilk eserlerden olması bakımından önemlidir. Bu çalışmanın "Giriş" bölümünde belâgatin gelişim süreci ve retorikle ilişkisi üzerinde duruldu. 1. Bölümde Mehmet Hayrî Bey'in hayatı, ilmi ve edebi şahsiyeti, eserleri hakkında bilgi verildi. 2. Bölümde eser şekil ve içerik bakımından değerlendirildi. 3. Bölümde kitabın çevriyazısı verildi. Çalışmanın sonuna da Terimler Sözlüğü /Dizini, Mehmet Hayrî Bey'in sicil kaydı ve eserin Arap alfabeli metni eklendi.
Eloquence (belâqhat) is a science developed by Arabs for better understanding of Holy Qur'an and displaying its invaluable and supreme feathures. Initially, Turks read the works on Eloquence (belâqhat) by Arab auhtors in Arabic language. First books in this field were written in 16th century. These were mostly written according to madrasah view and not that many. Ottomans came under influence of the West with Tanzimat reform era. İnfluence of the West displayed its results in language and literature as in other fields. The effect of the West in language can be seen mainly in two ways: sensitivity to mother tongue increased because of nationalist movements and populism. As a result of this, Eloquence (belâqhat) books written in Turkish increased during this period. One of those is Rusçuklu Mehmet Hayrî's Belâgat written in 1890. His book is especially important because it is one of the early books written for high schools rethoric lessons. In our study's introduction belâqhat's developmental history and its relation with rethoric are dealt with. In first part, information about the life of Mehmet Hayrî Bey and his scientific, literary personality and works. In second part, the work Belâgat is analised regarding both its formation and content. In third part, the book's transcripted version revealed. At the end of our study, a glossary, Mehmet Hayrî Bey's registry and Arabic alphabetic version of the book are added.
