Kastamonu doğumlu Hatibzâde, asıl ismi Muhyiddin Mehmed'dir. Hicrî 901 yılına denk gelen miladi 1496 yılında vefat etmiştir. İlk eğitimini İznik'te alan Hatibzâde devrin önemli âlimlerinden ilim tahsil etmiştir. İstifade ettiği bazı âlimler arasında Hızırbey ve Alâeddin et-Tûsî (ö. 887/1482) yer almaktadır. Hatibzâde Fatih Sultan Mehmet Han'ın kurduğu Sahn-ı Seman medreselerinde müderrisliğe başlamış ve zamanla baş müderris konumuna gelmiştir. Sultanla arasında meydana gelen bir hâdiseden dolayı görevinden alınmış ancak daha sonra Molla Gürânî'nin (ö. 1488) araya girmesi üzerine görevine iade edilmiştir. Hatibzâde'yi kendisine hoca kabul etmiştir. Ancak daha sonra yine birtakım hadiselerden dolayı Sultan ile arası açılmıştır. Çok sayıda öğrenci yetiştiren Hatibzâde'nin öğrencileri arasında Kemalpaşazâde ve Fenârîzâde Muhyiddin Çelebi' de vardır. Hatibzade ilmi tartışmalara düşkün bir kişiliğe sahip olduğu için devrin ileri gelen âlimleri ile sık sık ilmi tartışmalara girmiştir. Dili keskin hitâbı kuvvetli olan Hatibzâde'nin ilmî müzakereleri zaman zaman tartışmaya dönüşmüştür. Kelam ilminde Fahreddin Râzi'nin ekolüne bağlı olan Hatibzâde Fıkıh Usulü ve Kelâm alanında da öne çıkmaktadır. Bu iki alanda birçok eser kaleme almıştır. Tefsir külliyatı arasında önemli bir yer tutan eserlerden biri de Zemahşerî'nin Keşşâf adlı eseridir. Eser ile ilgili kaleme alınmış çok sayıda şerh ve hâşiye bulunmaktadır. Osmanlı müellifleri Keşşaf'a hâşiye yazmayı, bir gelenek haline gelmiştir. Bu hâşiyelerden öne çıkanlardan bir tanesi Cürcânî'ye ait olan "Hâşiyetü'l-Keşşâf" adlı eserdir. Bu esere hâşiye yazan Hatibzâde, şârih gibi çalışmasını Keşşâf'ın mukaddimesinden başlayıp Fâtiha sûresi ve Bakara sûresinin 25. Âyetine kadar yazmıştır. Yaptığımız çalışma toplamda üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm müellifin hayatını, ilmî kişiliğini, yetiştirmiş olduğu talebeler ve te'lif etmiş olduğu eserleri kapsamaktadır. İkinci bölümde çalışma yaptığımız eser ve eserin yazma/ mahtut nüshaları hakkında bilgi verilmiştir. Buna göre eser ile ilgili ulaşılabilen yazmalar toplanıp değerlendirilmiştir. Her mahtut ile ilgili kısa bilgiler verilerek mükabele yapılacak nüshalar belirlenmiştir. Bu bölümde son olarak müellifin üslubu ve yöntemi ile ilgili bilgiler verilmiştir. Çalışmanın üçüncü ve son bölümünde ise eserin tahkikli metnine yer verilmiştir. Tahkikli metinde şarihin ibaresi kalın ve parantez içinde yazılmıştır. Metinde geçen hadis ve şiirlere dipnotta işaret edilmiş ve kaynaklarına atıf yapılmıştır. Yazma nüshalar arasında farklılık arz eden yerler İSAM tahkik esasları göz önünde bulundurularak dipnotta gösterilmiştir. Anahtar Sözcükler: Tefsir, Tahkik, Zemahşerî, Cürcânî, Hatibzâde, Keşşâf, Hâşiyeʿalâ Ḥâşiyeti'l-Keşşâf, Hâşiye.
Khaṭīb Zādah, born in Kastamonu, his real name is Mḥydyn Muhammad. Khaṭīb Zādah, who died In the muslim period in 901, received his first education in Iznik and received knowledge from the important scholars of the period. Khiḍr Bayk and ʻAlāʼ al-Dīn al-Ṭūsī (d. 887/1482) are among some of the scholars he made use of. Khaṭīb Zādah started to work as a professor in the Sāhn Sammān madrasat founded by Fātiḥ Sulṭān Muhammad Khān and became the head teacher in time. He was dismissed from his duty due to an incident that occurred between him and the Sulṭān, but later, upon the intervention of Mullā Kūrānī, the Sulṭān returned the task to him and appointed Khaṭīb Zādah as a teacher. However, later on, he had a falling out with the Sulṭān due to some events. Khaṭīb Zādah, who educated many students, included Kamāl bāshá Zādah and Fanārī Zādah Muḥyī al-Dīn Jalabī among some of his students. Since Khaṭīb Zādah was fond of scientific debates, he often negotiated and entered into discussions with the leading scholars of the period. The scientific discussions of Khaṭīb Zādah, whose language was sharp and strong, turned into a discussion from time to time. Khaṭīb Zādah, who is affiliated with Fakhr al-Dīn al-Rāzī 's school scientifically, is also prominent in the field of fiqh-method and Kalam. He has written many works on this subject. One of the works that has an important place among the tafsir corpus is Zamakhsharī 's work called Kashshāf. There are many şarh and hashiya written about the work. It has become a tradition for Ottoman authors to write annotations for Kashshāf. One of the prominent ones among these annotations is the work named " Ḥāshiyat al-Kashshāf " belonging to Jurjānī. Khaṭīb Zādah, who wrote annotations for this work, wrote his work like Jurjānī, starting from the introduction of Kashshāf to the 25th verse of the Sūrat al-Fātiḥah and the Sūrat al-Baqarah. Our study consists of three parts in total. The first part covers the life of our man, his scientific personality, the students he trained and the works he wrote. Efforts have been made to reach all of the previous studies and ongoing studies, if any, related to the author. In the second part, information is given about the work we have studied and the limited copies of the work. Accordingly, the available texts about the work were collected and evaluated. By giving brief information about each mahtut, the copies to be compared were determined. Finally, in this section, information about the author's style and method is given. In the third and last part of our study, the verified text of the work is given. In the authenticated text, the phrase of the commentator is written in bold and in parentheses. The phrase of the author is written in a normal background. The hadiths and poems in the text are indicated in the footnote. The places that differ between the manuscripts are shown in the footnote, taking into account the Centre For Islamıc Studıes verification principles. Key words: Tafsīr, Critical Edition, Zamakhsharī, Jurjānī, Khaṭīb Zādah, Kashshāf, Ḥāshyʻalá Ḥāshiyat al-Kashshāf,
