İlhanlılar döneminde Doğu Anadolu şehirleri

Abstract

XIII. yüzyılın ilk çeyreğinde başlayan Moğolların bütün dünyaya hâkim olma idealinin tabii bir sonucu olarak 1260'ta tamamlanan büyük göçü müteakip İran'ın batısı, Azerbaycan ve Doğu Anadolu bölgesinde ortaya çıkan İlhanlılar, bahse konu yüzyılda sadece Anadolu da değil bugün Ortadoğu adıyla anılan bölgenin büyük bir kesiminde de önemli ölçüde etkili olmuş siyasi teşekküllerden birisidir. Araştırmanın konusu olan "İlhanlılar Döneminde Doğu Anadolu Şehirleri" adlı çalışmanın birinci bölümünde Çingiz Han ve Moğollar hakkında bilgi verildikten sonra Moğol- Harezmşah mücadelesi, Ögedey Kağan'ın emrinde Çormahan Noyan ve Baycu Noyan'ın Anadolu'ya gönderilmesi ve İlhanlıların Anadolu bölgesindeki hakimiyeti ele alınacaktır. İkinci bölümde ise İlhanlı Devletinin Doğu Anadolu bölgesinde ele geçirmiş olduğu şehirler hakkında geniş bilgiler vermeye çalıştık. Tebriz başkent olmak üzere 1256 yılında Hülegü tarafından kurulan İlhanlı Devleti İran, Kafkaslar, Azerbaycan ve Anadolu'nun bazı bölgelerine egemen olmuştur. Doğu Anadolu'ya da hakim olan İlhanlılar, bu coğrafyanın önemli şehirlerinden olan Ahlat, Aladağ, Iğdır, Erzincan, Erzurum, Muş, Van, Bitlis, Hakkari, Kars'ı ele geçirdiği gibi bölgenin demografik yapısının değişmesinde de etkili olmuşlardı. Bahse konu dönemde Asya'dan gelerek buraya yerleşen Türk boyları sayesinde nüfusu hızla arttığı gibi bölge daha fazla Türk nüfusuna kavuşmuştur. Bu durum aynı zamanda Türklerin İslam dinini kabul etmeden önceki inanç, adet ve geleneklerinin de bölgeye taşınmasına imkan sağlamıştır. Ticari, iktisadi, kültür ve sanat bakımından sahip olduğu imkanlar sebebiyle Doğu Anadolu Bölgesi, İslam'ın ve Türklüğün en önemli beldeleri arasında yer almıştır. XIII. yüzyıldan itibaren bu bölgede hakimiyet kurmuş olan İlhanlılar, burada birçok eser bırakmışlardır. Hakim oldukları şehirlerde bilhassa Ahlat, Erzurum, Erzincan, Kars, Muş gibi şehirlerde İlhanlılara ait medreseler, kümbetler, köprüler, mezar taşları gibi mimari eserleri görmekteyiz. Şehrin bu özelliklere sahip olmasında İlhanlıların bölgeye yönelik faaliyetlerinin büyük katkısı olduğu anlaşılmaktadır. Bunlardan çoğu çeşitli nedenlerle günümüze kadar gelememiş olsa da buralarda İlhanlı kalıntılarını bulmak mümkündür. Bu bağlamda üçüncü bölümde şehirlerin siyasi, sosyal ve kültür yapısı söz konusu edilmektedir. Anahtar Kelimeler: İlhanlılar, şehirler, Doğu Anadolu.

Ilkhanids who were emerged in the western part of Iran, Azerbaijan and Eastern Anatolia region following the massive migration completed in 1260 as a natural consequence of the ideal of Mongols to rule over the whole world, which started in the first quarter of the XIII. century, were one of state which was a significant influence not only in Anatolia but also in a large part of the region, now called the Middle East in that century. In the first part of the study titled "Eastern Anatolian Cities during the Ilkhanids Period", after the information about Çingiz Han and the Mongols was given, the Mongol-Harezmşah struggle, the Çormahan Noyan and Baycu Noyan's submission to Anatolia at the command of Ögedey Kağan and the domination of Ilkhans in the Anatolian region will be discussed. In the second part, we tried to give a lot of information about the cities that the Ilkhanate State had captured in the Eastern Anatolia region. The Ilkhanid State, which was founded by Hülegü in 1256, being the capital of Tabriz, dominated some parts of Iran, Caucasus, Azerbaijan and Anatolia. The Ilkhans who dominated eastern Anatolia were also influential in the change of the demographic structure of the region as well as the Ahlat, Aladağ, Iğdır, Erzincan, Erzurum, Muş, Van, Bitlis, Hakkari and Kars which are one of the important cities of this geography. As a matter of fact, the population of Turkey has increased rapidly as a result of the Turkish clan who came from Asia and settled here in the mentioned period. This will also allow the Turks to relocate their beliefs, traditions and customs before the Islamic religion was accepted. Eastern Anatolia Region has been among the most important borders of Islam and Turkish due to its possibilities of commercial, economic, cultural and artistic possibilities. The Ilkhans, who have dominated this region since the XIII. century, left many works here. We see architectural works such as medresses, kumbets, bridges and grave stones belonging to Ilhanlılar in cities such as Ahlat, Erzurum, Erzincan, Kars and Muş. It is understood that İlhanlılar's activities towards the region are a great contribution to the fact that cities have these characteristics. Although most of them can not be reached to daylight due to various reasons, it is possible to find Ilhanlı remains. In this context, the political, social and cultural structure of the cities is mentioned in the third section. Key Words: Ilkhanids, cities, Eastern Anatolian.