Çok anlamlılık bağlamında klasik Türk şiirinde deyimler

Abstract

Türk edebiyatının önemli bir evresini oluşturan klasik Türk şiiri, Arap ve Fars edebiyatının etkisiyle ortaya çıkmış olup pek çok kaynaktan beslenerek varlığını sürdürmüştür. Klasik Türk şiiri çözümlenirken Arapça, Farsça ve Türkçe unsurların birbiriyle olan etkileşimi göz önünde bulundurularak kelimelerin anlamları bağlamsal açıdan değerlendirilmelidir. Örneğin; söz konusu şiirin en önemli unsurlarından biri olarak nitelendirilebilecek mazmunlar, Arap ve Fars etkisiyle oluşmuştur. Ancak mazmunlar, Türk şairinin elinde farklı yerel malzemelerle işlenerek bir değişime tabi tutulmuştur. Bu yerli dil malzemesinden biri de Türkçenin söz varlığının önemli bir kısmını oluşturan deyimlerdir. Klasik Türk şiirinin zeminini oluşturan önemli kaynaklardan biri olarak düşünebilecek deyimler, Divan şiirinin mecrasında çok yönlü olarak kullanılmış ve gündelik dilde kabul görmüş anlamının dışına çıkılmıştır. Türk dilinde varlık bulmuş pek çok deyimin bünyesinde somut unsurlar yer almaktadır ancak gündelik kullanımda somut unsurlardan ziyade deyimlerin soyut anlamları yer edinmiştir. Klasik Türk şairlerinin deyim kullanımlarında ise deyimlerin soyut anlamlarının yanı sıra somut anlamlarının da ortaya çıkarıldığı görülmektedir. Klasik Türk şiirinden seçilmiş olan 51 divan taranarak ortaya çıkarılmış bu çalışma iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde deyimlerin dilde nasıl bir öneme sahip olduğu, edebȋ dildeki deyim kullanımlarının gündelik dilden hangi yönlerden farklı olduğu ve klasik Türk şairlerinin deyim kullanımlarında hangi sanatlardan yararlandığı açıklanmıştır. İkinci bölümde ise çalışmaya konu alan deyimlerin klasik Türk şiiri bağlamında kazandığı anlamlar, çeşitli kategoriler altında alfabetik olarak sıralanarak şairlerin deyim kullanımlarının çok anlamlılık bağlamında değerlendirilebileceği ortaya konmuştur. Bu bölümde gündelik dilde soyut anlamı ön plana çıkan deyimlerin bünyesinde bulunan somut unsurları ortaya çıkarmada klasik Türk şairlerinin nasıl bir yola başvurduğu, hangi sanatlardan ve mazmunlardan yararlandığı örnek beyitler üzerinden açıklanmıştır.

Classical Turkish poetry, which constitutes an important phase of Turkish literature, emerged under the influence of Arabic and Persian literature and survived by using many sources. While analysing the classical Turkish poetry, the scope of the words should be evaluated in a contextual manner, taking into account the interaction of Arabic, Persian and Turkish elements. For example; the mazmuns, which can be described as one of the most important elements of the poem in question, were formed under the influence of Arabs and Persians. However, mazmuns have been subjected to a change by being processed with the native materials in the hand of the Turkish poet. One of this native language material is idioms, which are an important part of Turkish vocabulary. Idioms, which can be considered as one of the important sources that form the basis of classical Turkish poetry, have been used in many ways in the medium of Divan poetry and have gone beyond their accepted meaning in daily language. Many idioms in the Turkish language have concrete elements, but in daily use, abstract meanings of idioms have taken place rather than concrete elements. In the idiom usages of classical poets, it is seen that the concrete meanings of the idioms are revealed as well as their abstract meanings. The study, which was revealed by scanning 51 divans selected from classical Turkish poetry, consists of two parts. In the first part, the importance of idioms in language, the ways in which idiom usage in literary language differs from daily language and which arts were used in idiom usages of classical Turkish poets were explained. In the second part, the meanings of the idioms that were the subject of the study in the context of classical Turkish poetry were listed alphabetically under various categories and it was revealed that the poets' use of idioms can be evaluated in the context of polysemy. In this part, the way in which classical Turkish poets resorted to revealing the concrete elements within the idioms that express abstract meaning in daily language, and which arts and metaphors they used were explained through sample couplets.