Amerikan Board Misyonerlerinin Diyarbakır'daki faaliyet ve kurumları (1850-1916)

Abstract

Diyarbakır, tarih boyunca farklı etnik ve dini grupların yaşadığı bir yer olması hasebiyle farklı misyoner grupların hedefi haline gelmiştir. Misyonerlerin Diyarbakır'a yönelmelerindeki temel amaçlarından biri Hristiyanlığı yaymak olarak görülse de arka planda siyasi ve ekonomik çıkarlar yatmaktaydı. Bu gayelerine ulaşmak için de dini çalışmalar yapmış ve daha sonraki zamanlarda farklı kurum ve kuruluşlar vasıtasıyla faaliyet sahalarını genişletmişlerdir. Özellikle de 19. yüzyılın ilk çeyreğinde Protestan olan ve Amerika\Boston merkezli olarak kurulan Amerikan Board Teşkilatı (American Board of Commissioners for Foreign Missions (ABCFM) bölgede en etkin faaliyet gösteren misyonerlik örgüt olmuştur. Teşkilat tarafından ilk kez 1830'da Board misyonerleri H.G.O. Mr. Dwight ve Eli Smith'i bölgede başta Ermeni, Kürt ve Nasturiler arasında araştırma yapmak için görevlendirildiler. Misyonerlerin yapmış olduğu tüm çalışma ve araştırmalar neticesinde 1835'de Musul, Diyarbakır ve İran'ın Urmiye bölgesinin oluşturduğu üçgende bir misyonerlik merkezi kurulması kararlaştırılmıştır. Diyarbakır ise Musul'a yönelik faaliyetlerin ikmal üssü olarak teşkil edilmiştir. Dr. Ashel Grant 1839'da çalışmalarını genişletmek için Diyarbakır'a gelmiştir. Ondan sonra Diyarbakır'a gelen Board misyonerleri tarafından Ermeniler arasında Protestanlığı ve ayrılıkçı fikirlerini yaymak amacıyla Diyarbakır ve çevre köy kasabalarda Protestan kiliseleri teşkil edilmiştir. Daha sonra da okul, dispanseri, hastane, yetimhaneler ve sosyal yardım kurumları açmışlardır. Böylece faaliyetlerini sağlam zemine oturtarak yürütmüşlerdir. Ancak Board misyonerleri bu kurumlar vasıtasıyla özellikle de Ermeniler arasında ayrılıkçı fikirlerini yaymak istemişlerdir. Bunun üzerine zaman zaman merkez ve yerel yöneticiler tarafından sakıncalı görülerek, misyonerlere tepki gösterilmiş ve onlara karşı önlemler alınmıştır. Bu nedenle bazı misyoner ve yerel yardımcıları sürgün edilmiş, bazıları da tutuklanmıştır. Yerel yöneticilerin Board misyonerlerine karşı tutumları halkın da misyonerlere olan tavırlarını etkilemiştir. I. Dünya Savaşı ve Ermeni olaylarının patlak vermesine paralel olarak 1915'te Amerikan Board misyonerlerinin de Diyarbakır ve çevresindeki faaliyetleri son bulmuştur. Anahtar Kelimeler: Amerikan Board, Diyarbakır, Misyonerlik, Faaliyet, Kurum.

Diyarbakir has been the target of different missionary groups due to the fact that it is a place where different ethnic and religious groups have lived throughout history. Although one of the main purposes of the missionaries to head to Diyarbakir was to spread Christianity, there were political and economic interests in the background. In order to achieve these goals, they carried out religious studies and later expanded their fields of activity through different institutions and organizations. Especially the American Board of Commissioners for Foreign Missions (ABCFM), which was Protestant in the first quarter of the 19 th century and was founded in America\Boston, became the most active missionary organization in the region. Mr. Dwight and Eli Smith were assigned to conduct research in the region, especially among Armenians, Kurds and Nestorians. As a result of all the studies and researches carried out by the missionaries, it was decided to establish a missionary center in the triangle formed by Mosul, Diyarbakir and Urmiye region of Iran in 1835. Diyarbakir. on the other hand, it was constituted as the supply base for the activities towards Mosul. Dr. Ashel Grant came to Diyarbakir to expand her studies in 1839. After that, Board Missionaries who came to Diyarbakir visited Diyarbakir and the surrounding villages-towns in order to spread Protestantism and separatist iddias among the Armenians. Protestant churches were formed. Later, they opened schools, dispensaries, hospitals, orphanages and social aid institutions. Thus, they carried out their activities on solid ground. However, the Board Missionaries wanted to spread their separatist iddias, especially among the Armenians, through these institutions. Thereupon, from time to time, the central and local administrators were seen as objectionable, and the missionaries were reacted and measures were taken against them. For this reason, some missionaries and their local assistants were exiled and some were arrested. The attitudes of the local administrators towards the Board Missionaries also affected the attitudes of the people towards the missionaries. Parallel to the outbreak of the First World War and the Armenian events, the events of the American Board Missionaries in Diyarbakır and afterwards came to an end in 1915. Keywords: American Board, Diyarbakir, Missionary, Activity, Institute.