Kur'ân'da geçen zihinsel süreçlere ilişkin temel kavramların din eğitiminin bilişsel hedefleri açısından analizi

Abstract

Düşünme, insanı diğer canlılardan ayıran bir hüviyete sahiptir. Düşünme, ilk insandan beri var olan bir olgu olmakla birlikte Kur'ân da bunu işlevsel olarak kullanmış, düşünme ve türevlerini Kur'ân epistemolojisinde fonksiyonel olarak teşvik etmiştir. Kur'ân'ın varlıklar üzerinde bu denli düşünmeye davet etmesi, düşünme ediminin işlevsel olmasına yöneliktir. Kur'ân'da aklı kullanmaya davet eden, düşünmeye çağıran, olay ve olgular arasında nedensellik kurmayı isteyen ve varlıkların ontolojik gerçekliğine epistemolojik yaklaşımla ve imana davet eden bir amaçla çağıran ayetler, düşünmenin fonksiyonel olmasına dönüktür. Kur'ân'da düşünme ve türevleri, insanın düşünme neticesinde âlemden Allah'a götüren veya kavlî ve fiilî olarak imana çağıran din eğitiminin nihaî bilişsel hedeflerini ifade etmektedir. Mikro düzeyde insanın düşünme edimiyle varlık ve varlığın mahiyetini bireysel anlamda anlama, anlamlandırma, ilişkilendirme, bağ kurma, sebep-sonuç ilişkisi kurma vb. gibi süreçleri mündemiç olmakla birlikte; makro düzeyde ise insanın yaratılış amacına uygun zihinsel farkındalığı yakalamak, Kur'ân'ın bu bilişsel süreçleri şuurlu olmaya ve imana davet, hayatın anlam ve amacını idrak edip toplumsal anlamda bilinçli olmayı sağlamaktır. Çalışmanın birinci bölümünde zihinsel/bilişsel terminoloji ve genel özellikler tanıtılmış, yer yer din eğitimiyle ilişkisi kurulmuş, aklî düşünme süreçleri ve öğrenme kuramları din eğitimi perspektifiyle değerlendirilmiştir. İkinci bölümde Kur'ân'ın zihinsel/bilişsel süreçleri olan teakkul, tefekkür, tedebbür, tezekkür, tefakkuh kavramları, sözlük ve terim anlamlarıyla tahlil edilmiş, din eğitimiyle ilişkisi belirtilmiş, din eğitiminin bilişsel hedefleri bağlamında değerlendirilmiş ve aklî düşünme süreçleriyle benzerlik/farklılıkları ifade edilmiştir. Din eğitimi perspektifiyle Kur'ân'ın maksatları ve gerçekleştirmek istediği zihinsel dönüşüm, ilgili düşünme süreçleriyle belirtilmiştir. Kur'ân'da düşünmenin nesnesi olan varlıklara temas edilerek bilişsel hedeflere götüren bir seyir izlenmiştir. Sonuç-öneriler kısmında ise din eğitiminde örgün ve yaygın eğitim kurumlarında bu düşünme süreçlerinin nasıl kullanılabileceği önerilmiştir. Anahtar kelimeler: Din Eğitimi, Teakkul, Tefekkür, Tedebbür, Tezekkür, Tefakkuh, Bilişsel gelişim, Kur'ânî ve Aklî düşünme süreçleri.

Thinking is a feature that distinguishes humans from other living things. Being existed since the first human being, the phenomenon of thinking is issued by Qur'an and it has been functionally promoted in the epistemology of the Qur'an. Qur'an's invitation people to think so much about the creatures is aimed at making the act of thinking functional. The verses in the Qur'an that invite people to use the mind, call to think, want to establish causality between events and facts, and which aim to invite to faith with an epistemological approach to the ontological reality of beings, are intended for thinking to be functional. Thinking and its derivatives in the Qur'an is to express the ultimate cognitive goals of religious education, which leads people to God from the world as a result of thinking or calls them to faith verbally and behaviorally. These are processes such as understanding (taakkul), making sense of, associating, linking, establishing a cause-effect relationship with the human act of thinking at the micro level. At the macro level the aim of the act of thinking is to catch the mental awareness in accordance with the nature of the human being and to invite people to be conscious and believe in the Qur'an, to realize the meaning and purpose of life and to be socially conscious. In the first chapter of the study, mental-cognitive terminology and general features are introduced, the relation of mental-cognitive terminology with religious education is provided and thinking processes and learning theories are evaluated in terms of religious education. In the second chapter, the mental-cognitive processes of the Qur'an such as understanding (taakkul), contemplation, considering are analyzed with dictionary and term meanings, their relationship with religious education is stated, they are evaluated in the context of the cognitive goals of religious education and their similarities and differences with thinking processes are expressed. The purposes and the mental change desired by the Qur'an are indicated by the relevant thinking processes in terms of religious education. In this study, a path leading to cognitive goals is followed by referring to the entities that are the object of thinking in the Qur'an. In the conclusion-recommendations section, it is suggested how these thinking processes can be used in formal and non-formal education institutions in religious education. Keywords: Religious Education, Taakkul, Tafakkur, Tadabbur, Tazakkur, Tafakkuh, Cognitive development, Mental thinking processes about Qur'an.