Şerif Mardin'in sosyolojik görüşleri

Abstract

Bu çalışma, Türkiye'nin siyasal ve toplumsal yapısı ile düşünce tarihine ilişkin araştırmalarıyla tanınan Şerif Mardin'in sosyolojik görüşlerini bir bütün olarak ortaya koymayı amaçlamaktadır. Türk sosyoloji geleneğinde bağlama öncelik veren bir tutumla, Türk modernleşme sürecinin hasıraltı edilmiş sorunlarını ele alan Mardin, çalışmalarında kullandığı sosyolojik yaklaşımlar ve yöneldiği muhteva unsurlarıyla dikkat çekmiştir. Sosyal bilimlerde önemli bir yere sahip olan Mardin, Türk modernleşmesini, Batı merkezli epistemolojik yaklaşımlar ile yerel özgün dinamikleri birleştirerek ele almış, çalışmalarını tarihi derinlik ve bütünlük içinde işlemiştir. Türk toplum tarihi ve toplum sorunlarına yönelik ortaya koyduğu fikirler geniş çevrelerin ilgisini çekmiştir. Tarihi, farklı açılardan değerlendiren Mardin'in çalışma konuları tarihsel olmakla birlikte günümüz toplum yapısını da kapsamaktadır. Mardin, Batı sosyolojisinin yanında Türk sosyolojisine, bu ülkenin özgünlüğüne, sosyal zenginliğine ilgi duymuş, yorumsamacı sosyolojinin düşün ilkelerini ülkemize aktarmıştır. Ziya Gökalp'in de üzerinde durduğu ve Mardin'in sosyoloji anlayışının temelini oluşturan Osmanlı ve Türk toplumsal yapımızdaki Osmanlı İmparatorluğu- Cumhuriyet Dönemi, aydın-avam, din-ideoloji, merkez-çevre, simge-sembol, büyük kültür-küçük kültür, geleneksel milliyetçilik-modernist milliyetçilik, lehçe-söylem gibi ikili ayrımlara dikkat çekmiştir. Bu çalışmada, tarihsel olarak Osmanlı İmparatorluğu, Tanzimat ve Aydınlar, İslamcılık, Laiklik, Türk Modernleşmesi, Cumhuriyet dönemi, Kemalizm, sivil toplum, din-ideoloji, Bediüzzaman Said Nursi, İslamcılık ve cemaatleşme, Batı ve Türk siyasal düşüncesi ve eğitim konusunda Mardin'in fikirleri değerlendirilmiştir. Güncel toplumsal konular bağlamında ise toplumsal yapı, toplumsal değişme, kitle toplumu, ulus devlet, iletişim, modernleşme, din-ideoloji, mahalle baskısı gibi kavram ve kuramların izi sürülmüştür. Ayrıca, Mardin'in sosyoloji anlayışındaki değişmeler, ailesi, eğitimi, etkilendiği bilim insanları ve Mardin hakkında sosyolojik açıdan değerlendirmeler yapan sosyologların görüşlerine yer verilmiştir. Sonunda ise Mardin'in görüşleri eleştirel değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Anahtar Kelimeler: Sosyoloji, Tarih, Türk Sosyolojisi, Din, Modernleşme, Hermeneutik, İnterdisiplinerlik, Şerif Mardin.

This study aims to reveal the sociological views of Şerif Mardin, who is known for his research on Turkey's political and social structure and the history of thought. Dealing with the hidden problems of the Turkish modernization process with an attitude giving priority to the context in the Turkish sociological tradition, Mardin drew attention with the sociological approaches he used in his studies and the content elements he focused on. Mardin, who has an important place in social sciences, has dealt with Turkish modernization by combining Western-centered epistemological approaches with local original dynamics, and has processed his works in historical depth and integrity. The ideas he put forward about the history of Turkish society and social problems attracted the attention of wide circles. Evaluating history from different perspectives, Mardin's study subjects are historical, but also include the structure of today's society. Besides Western sociology, Mardin was interested in Turkish sociology, the originality and social wealth of this country, and transferred the thinking principles of interpretive sociology to our country. The Ottoman Empire-Republican Period in our Ottoman and Turkish social structure, which Ziya Gökalp also emphasizes and which forms the basis of Mardin's understanding of sociology, intellectual-common people, religion-ideology, center-periphery, symbol-symbol, great culture-small culture, traditional nationalism - drew attention to dual distinctions such as modernist nationalism, dialect-discourse. In this study, Mardin's ideas regarding the Ottoman Empire, Tanzimat and Intellectuals, Islamism, Secularism, Turkish Modernization, Republican period, Kemalism, civil society, religion-ideology, Bediuzzaman Said Nursi, Islamism and communization, Western and Turkish political thought and education were evaluated historically. In the context of current social issues, concepts and theories such as social structure, social change, mass society, nation-state, communication, modernization, religion-ideology, neighborhood oppression have been traced. In addition, the changes in Mardin's understanding of sociology, his family, education, the scientists he influenced, and the opinions of sociologists who make sociological assessments about Mardin are included. In the end, Mardin's views were subjected to critical evaluation. Keywords: Sociology, History, Turkish Sociology, Religion, Modernization, Hermeneutics, Interdisciplinarity, Şerif Mardin.