Johann Gottfried von Herder'in insan ve tarih görüşü

Abstract

Klasik anlamda tarih yazıcılığı Antik Dönem'de kronolojik veya otobiyografik bir kayıt tutma, meydana gelen olayları kısmen neden-sonuç ilişkisi bağlamında sıraya dizme faaliyetidir. Bu faaliyet özellikle Aristoteles gibi filozoflar tarafından pek itibar edilmeyen bir uğraştır. Bunun sebebi ise tarihsel bilginin epistemolojik bir değerinin olmadığı düşüncesidir. Orta Çağ'a gelindiğinde tarihe ve tarih yazıcılığına artan ilgi tarih felsefesinin temellerinin atılmasını sağlamıştır. Modern Dönem'de ise artık tarihçilik ve tarih felsefesi özellikle Aydınlanma Hareketi'nin politik bir aracına dönüşmüştür. Avrupa'da on sekizinci yüzyılda iyice hakim duruma geçen Aydınlanma Hareketi, Almanya'da romantizm akımının öncüsü olan J. G. Herder tarafından eleştirilmiştir. Bu çalışmanın konusu Herder'in bu eleştirileri doğrultusunda ortaya koyduğu tarih ve insan felsefesidir. Bu sayede Türkçe literatüre Herder ile ilgili küçük bir katkı yapmak amaçlanmıştır. Herder, Aydınlanma hareketinin tarih felsefesine olan ilgisinin nedenlerini görmüş ve buna karşı çıkmıştır. Onlar tarih felsefesi sayesinde insan doğasını ve tarihin yasalarını keşfedebilecek, devlet kurumu gibi politik insani kurumları idealize edebileceklerdir. Fakat bu tutum "Aydınlanmış Despotizm" i ortaya çıkarmış, dünya halklarının ve kültürlerinin tektipleştirilmesi veya yok sayılması tehlikesini doğurmuştur. Bu tehlike karşısında Herder'in insanlık tarihi felsefesi tarihselci bir yaklaşımla tüm dünya halklarını hümanite ideali altında birleştirip halk milliyetçiliğini başlatmıştır. Herder her halkın ve kültürün biricikliğinden kaynaklanan değerine dikkat çekmiş, insanlık tarihinin doğa eliyle Tanrısal planın işleyişi olduğu fikrini temellendirmeye çalışmıştır. Herder kendine özgü felsefesini oluştururken; doğa analojilerinden yararlanmış, materyalist ve ampirist metodolojiyi kullanmıştır. Bunun yanı sıra nihai olarak spiritüalist bir tutumla metafiziğe başvurmuş ve ortaya sentez bir felsefe sistemi çıkarmıştır.

Historiography, in the classical sense, is the activity of keeping a chronological or autobiographical record in the Ancient Period, arranging the events that occurred in the context of partly cause-effect relationship. This activity is an occupation that is not respected especially by philosophers such as Aristotle. The reason for this is the thought that historical knowledge has no epistemological value. In the Middle Ages, the increasing interest in history and historiography provided the foundations of the philosophy of history. In the Modern Era, historiography and philosophy of history have turned into a political tool of the Enlightenment Movement. The Enlightenment Movement, which came to dominate in Europe in the eighteenth century, was criticized by J. G. Herder, the pioneer of the romanticism movement in Germany. The subject of this study is the history and human philosophy that Herder put forward in line with these criticisms. In this way, it is aimed to make a small contribution to the Turkish literature about Herder. Herder saw the reasons for the Enlightenment movement's interest in philosophy of history and opposed it. Through the philosophy of history, they will be able to discover human nature and the laws of history, and idealize political human institutions such as the state institution. However, this attitude has revealed "Enlightened Despotism" and has led to the danger of stereotyping or ignoring the peoples and cultures of the world. In the face of this danger, Herder's philosophy of human history started folk nationalism by uniting all the peoples of the world under the ideal of humanity with a historicist approach. Herder drew attention to the value of each people and culture arising from their uniqueness, and tried to ground the idea that the history of humanity is the operation of the divine plan by nature. While Herder was creating his unique philosophy; benefited from nature analogies and used materialist and empiricist methodology. In addition, he applied to metaphysics with a spiritualist attitude and created a synthesis system of philosophy.