İslam düşünce tarihinde, yaşadıkları zaman dilimini ve kendinden sonra gelen dönemleri, fikirleriyle etkileyen birçok düşünür vardır. Bu düşünürlerden biri de İbn Miskeveyhtir. Onu, yaşamış olduğu zamanda öne çıkaran ve kendisinden sonraki nesilleri etkileyen özelliği, tarih ve metafizik v.b alanlarda eserler kaleme almasından çok, kendi çağında özgün ve detaylı olarak ele aldığı ahlak hakkındaki görüşleridir. O, ahlak alanının kendisini önemsemiş ve yazdığı diğer alandaki eserlerinden ziyade, ahlaka dair görüşlerini içeren meşhur 'Tehzib'ül Ahlak' adlı eseriyle ön plana çıkmıştır. İbn Miskeveyh, ahlak felsefesini psikoloji üzerine temellendirmiştir. O ahlakı; güzel olan ve zorlanmadan yapabileceğimiz, insanın kendi kişiliğiyle özdeşleşip, alışkanlık haline gelebilecek eylemlerin oluşmasını sağlayan psikolojik bir kabiliyet olarak tanımlar. Filozofa göre; insan, diğer varlıklardan farklı olarak düşünme, ayırt etme ve akıl yürütme özelliklerine sahip olduğu için ahlakında değişimin olması mümkündür. İnsan, beş duyu ile dış dünyadaki fenomenleri algılar, zihin ise bu algılanan fenomenleri neden- sonuç bağlamı içerisinde yargıya dönüştürerek bilgi haline getirir. Bunu yapabilen tek varlık insandır. Kişi, akli melekelerini doğru ve sağlam bir şekilde kullanmaya başladıkça, dış dünyadan algıladığı nesneleri bilgiye dönüştürdükten sonra onları; iyi-kötü, doğru-yanlış olarak birbirinden ayırt etmeye başlar. Ve sonra da, bu ayırt ettiği durumlar hakkında zihinsel olarak yargıda bulunur ve onu eylemleri ile dış dünyaya yansıtır. İşte tem da bu, iyi ile kötü olanı birbirinden ayırt edebilme, yani seçme özelliğinden dolayı ahlakından yükümlü olur. İbn Miskeveyh, ahlakın değişip değişemeyeceği konusu hakkında; insanın, eğitim ve öğretimle değişebilecek bir mizaçta yaratıldığını söyler. Örneğin; Taşın yere düşmesi ya da ateşin yukarı çıkması doğal olaylar olup değiştirilemez. Oysaki ahlaki özellikleri değiştirmek mümkün olduğuna göre, bu konunun değiştirilemez doğal olaylarla bir ilgisi yoktur. İnsanın yaşaması için her ne kadar beden gerekli olsa da, insanın ahlaklı bir varlık olması ve buna bağlı olarak mutluluğa ulaşması nefsine bağlıdır. Düşünürümüze göre, insanın bedeni ve nefsi birbirinden ayrı değildir, birbirleriyle hep etkileşim içinde olarak birbirlerini etkilerler. O; nefsi, güçleri açısından Platon'dan esinlenerek; akıl, şehvet ve öfke gücü olarak inceler. Nefsin şehvet gücünü bir domuza; öfke gücünü yırtıcı bir hayvana; düşünme gücünü ise meleklere benzeterek metaforik bir yaklaşımla benimser. İbn Miskeveyh' e göre, nefsin güçleri ile erdemler arasında benzerlik ilişkisi vardır. Nefsin her bir türüne karşılık gelen çeşitli erdemler vardır. Bu anlamda akıl gücüne hikmet, öfke gücüne cesaret ve şehvet gücüne de iffet erdemi tekabül eder. İnsan bu erdemlere ise ancak nefsin güçlerini eğiterek sahip olabilir. Akıl gücünü eğiterek hikmet erdemine, öfke gücünü eğiterek cesaret erdemine ve şehvet gücünü eğiterek iffet erdemine sahip olabilir. Bu üç erdemin arasındaki uyum ve dengeli olması sonucunda ise dördüncü ve nihai erdem olan adalet erdemine ulaşır. İnsan, varlığın kategorisinde en aşağıdan en yukarıya bu dört erdeme sahip olarak ulaşabilir. Bunun da kaçınılmaz yolu eğitimdir. Bu çalışma, İbn Miskaveyh'in ahlak anlayışında eğitimin rolünü değerlendirmekte ve günümüz eğitim anlayışı perspektifinden eğitimin; amaç, ilke ve yöntemlerinin değerini belirlemeye çalışmaktadır. Araştırma filozofumuzun ahlak anlayışı ile sınırlıdır. İçerik analizi yöntemi kullanılarak, Onun eğitimle ilgili görüşleri, günümüz eğitiminin dallarına ve temalarına göre tasnif edilerek değerlendirilmiştir. Anahtar Kelimeler:İbn Miskaveyh, eğitim, erdem, nefis
In the history of Islamic thought, there are many thinkers who influenced the time period they lived and the periods that came after them with their ideas. One of these thinkers is Ibn Miskeveyh. The feature that makes him stand out in the time he lived and affects the next generations is his views on morality, which he dealt with in detail in his own age, rather than writing works in the fields of history and metaphysics. He gave importance to the field of morality himself and came to the forefront with his famous work "Tehzib'ül Ahlak", which includes his views on morality rather than his other works in the field. Ibn Miskeveyh based his moral philosophy on psychology. His morals; defines it as a psychological ability that enables the formation of actions that are beautiful and that we can do without difficulty, that can become a habit by identifying with one's own personality. According to the philosopher; Since human beings have the characteristics of thinking, distinguishing and reasoning unlike other beings, it is possible to change in their morals. The human perceives the phenomena in the external world with his five senses, and the mind turns these perceived phenomena into knowledge by transforming them into judgment in the context of cause and effect. Man is the only creature that can do this. As a person begins to use his mental faculties correctly and firmly, after transforming the objects he perceives from the outside world into information; begin to distinguish between good and bad, right and wrong. And then he mentally judges these discernible situations and projects it to the outside world through his actions. This is the essence of tem, it is responsible for morality due to its ability to distinguish between good and bad, that is, to choose. Ibn Miskeveyh, on the subject of whether morality can change; He says that man is created with a temperament that can change with education and training. For example; The falling of the stone to the ground or the fire going up are natural events and cannot be changed. However, since it is possible to change moral characteristics, this issue has nothing to do with unchangeable natural events. Although the body is necessary for a person to live, being a moral being and, accordingly, reaching happiness depends on his soul. According to our thinker, the human body and soul are not separate from each other, they affect each other by always interacting with each other. HE IS; his soul, inspired by Plato in terms of his powers; examines it as the power of reason, lust and anger. The lust power of the soul to a pig; the power of anger to a predator; he adopts the power of thinking with a metaphorical approach, likening them to angels. According to Ibn Miskawayh, there is a similarity relationship between the powers of the soul and the virtues. There are various virtues corresponding to each type of soul. In this sense, wisdom corresponds to the power of reason, courage to the power of anger, and virtue of chastity to the power of lust. A person can have these virtues only by training the powers of the soul. He can have the virtue of wisdom by training the power of reason, the virtue of courage by training the power of anger, and the virtue of chastity by training the power of lust. As a result of the harmony and balance between these three virtues, he reaches the fourth and final virtue, the virtue of justice. A person can reach from the bottom to the top in the category of being by having these four virtues. The inevitable way to do this is education. This study evaluates the role of education in Ibn Miskaveyh's understanding of morality and considers education from the perspective of today's education; It tries to determine the value of its aims, principles and methods. The research is limited to the moral understanding of our philosopher. Using the content analysis method, his views on education were evaluated by classifying them according to the branches and themes of today's education. Key words: Ibn Miskaveyh, education, virtue, nafs
