İbn Haldun ve Auguste Comte'un sosyolojilerinin karşılaştırmalı incelemesi

Abstract

Toplumbilimin uzun süren bir tarihsel hazırlık çağından sonra XIX. Yüzyılda Comte tarafından pozitif bilimlerin metodolojisine uygun bir biçimde ilan edildiği, sosyoloji dünyası tarafından kabul edilmiştir. Yaygın kanının bu yönde olmasına karşın toplumsal varlık alanı, Comte'tan yüzlerce yıl öncesinde bilimsel temellerle başka düşünürler tarafından incelenmiştir. Bu konuda Comte'tan önce yaşamış pek çok düşünürden bahsetmek mümkün ise de en dikkat çeken şahıs İbn Haldun olmaktadır. İbn Haldun ve Comte bilim kurma iddiası başta olmak üzere pek çok açıdan benzerlik göstermektedir. Bu benzerlikler arasında kuramcı bir yapıya sahip olmaları ve toplum ile ilgili var olan her şeyin "olduğu gibi" gözlenmesi gibi dikkat çekici hususlar bulunmaktadır. Gerçekliğin gözleme dayanarak yaşanan realiteye uygun bir biçimde izah edilmesi, çalışmalarının bilimsel unvanını kazanmasında büyük bir role sahiptir. Bu bağlamda sosyal fizik ile umran ilmi iki farklı kültür ortamının ürünü olsa da toplumu nedensellik prensibiyle anlama çabasındadır. Düşünürlerin benzerliklerinin yanı sıra yaşadıkları yüzyılın ve kültürel ortamın, söz konusu bilimlerin ifade edilmesinde farklılıklara neden olduğu açıktır. Comte'un hümanizmasına karşın İbn Haldun'un asabiyet eksenli kolektivitesi böylesi bir farklılığı yansıtmaktadır. Ayrıca toplumsal süreçlerin statik ve dinamik yönlerine vurgu yapan Comte bütüncül bir teori ortaya koyarken, İbn Haldun da benzer şekilde yavaş gelişmesine rağmen devingen bir toplum modeli ileri sürer. Düşünürler değişim kavramında ittifak halinde iken bu değişimin yönü konusunda ayrışmaktadır. Comte'un sürekli ileriye giden değişimi İbn Haldun'da ilerledikten sonra tekrar gerilemeyi ifade ederek birbirlerinden farklılaşır. Keza Comte'un sosyolojiyi mevcut dinlere alternatif olmak üzere ileri sürmesine karşın, İbn Haldun'un belli bir dinin müntesibi olarak sosyoloji yapması da pek çok farklılıkların temel kaynağıdır. Ayrıca sosyal yapının unsurlarından olan ekonomi, aile, devlet, eğitim ve ahlak gibi konuları birbirleriyle ilişkili bir biçimde sosyolojik düşünme biçimlerine paralel bir şekilde ele aldıkları da görülmektedir.

It has been accepted by the world of sociology that Comte in the XIX Century, after a prolonged history of historical preparation, has declared sociology in a way that conforms to the methodology of positive sciences. Despite its widespread belief, the domain of social existence was studied by other thinkers on scientific grounds hundreds of years before Comte. While it is possible to talk about many thinkers who lived before Comte in this regard, Ibn Khaldun is the most remarkable person. Ibn Khaldun and Comte have similarities in many respects, especially in the claim of establishing a science. Among these similarities are remarkable things such as having a theoretical structure and observing everything that exists about society as "as it is". It has a great role in gaining the scientific title of they work of explaining reality in a way that is appropriate to reality in reality based on observation. In this context, although social physic and umran science are the products of two different cultural environments, society is trying to understand it with the principle of causality. It is clear that the similarities of thinkers, as well as the century and culture in which they lived, caused differences in the expression of such sciences. Despite Comte's humanism, Ibn Khaldun's group feeling collective reflects such a difference. In addition, Comte, which emphasizes the static and dynamic aspects of social processes, put forward a holistic theory, while Ibn Khaldun similarly develops a slow model of society. While thinkers are allied in the concept of change, they differ in the direction of this change. Comte's constantly progressing change is different from one another by expressing tension again after progressing in Ibn Khaldun. Similarly, although Comte advocates sociology as an alternative to existing religions, Ibn Khaldun's sociology as a particular religion is also a fundamental source of many differences. It is also seen that the elements of social structure, such as economy, family, state, education and morality, deal with each other in a way related to sociological thinking.