Okul müdürlerinin kayırmacı davranışlarının öğretmenlerin örgütsel adalet algıları ile müdüre güvene etkisi

Abstract

Bu araştırmanın amacı, öğretmenlerin empatik eğilim düzeylerine göre okul müdürlerinin kayırmacı davranışlarının öğretmenlerin örgütsel adalet algıları ile müdüre güvene etkisini belirlemektir. Keşfedici karma yöntem kullanılarak yapılan bu araştırmanın nitel boyutunda nitel araştırma desenlerinden olgubilim deseni; nicel boyutunda öğretmenlerin empatik eğilim düzeylerine göre okul müdürlerinin kayırmacı davranışlarının öğretmenlerin örgütsel adalet algıları ile müdüre güvene etkisine ilişkin algı düzeyinin belirlenmesinde genel tarama modeline dayalı betimsel yöntem kullanılmıştır. Öğretmenlerin, okul müdürlerinin kayırmacı davranışları, örgütsel adalet ve müdüre güvene ilişkin algılarında bağımsız değişkenler açısından (cinsiyet, okul kademesi, kıdem, üye olunan sendika ve empatik eğilim düzeyi) anlamlı farklılık olup olmadığının belirlenmesinde nedensel karşılaştırmalı desen kullanılmıştır. Diğer yandan okul müdürlerinin kayırmacı davranışlarının öğretmenlerin örgütsel adalet algılarına, öğretmenlerin örgütsel adalet algılarının müdüre güvene, okul müdürlerinin kayırmacı davranışlarının öğretmenlerin müdüre güvene, öğretmenlerin empatik eğilim düzeylerinin örgütsel adalet algılarına ve öğretmenlerin empatik eğilim düzeylerinin müdüre güvene etkisine ilişkin algılarını anlamlı bir şekilde yordayıp yordamadığının belirlenmesinde ise ilişkisel desen kullanılmıştır. Araştırmanın evrenini 2017-2018 eğitim-öğretim yılında Bingöl ili sınırları içerisinde bulunan ilkokul, ortaokul ve liselerde görev yapan 2022 öğretmen oluşturmaktadır. Nitel boyut açısından amaçlı örnekleme yöntemlerinden ölçüt örnekleme yöntemi kullanılmış olup çalışma grubu 16 okul müdürü ve 68 öğretmenden oluşmaktadır. Araştırmanın nicel boyutundaki örneklemini, tabakalı örnekleme yöntemi kullanılarak seçilen 756 öğretmen oluşturmaktadır. Araştırmanın nitel verileri yarı yapılandırılmış görüşme formu ile toplanmıştır. Nicel verileri toplama aracı ise beş bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, araştırmada kullanılmak üzere öğretmenlerin bazı kişisel bilgilerini elde etmek amacıyla "Kişisel Bilgi Formu", ikinci bölümde öğretmenlerin empatik eğilim düzeylerini belirlemek amacıyla "Empatik Eğilim Ölçeği", üçüncü bölümde okul müdürlerinin kayırmacı davranış düzeyini belirlemek amacıyla araştırmacı tarafından geliştirilen "Okul Müdürlerinin Kayırmacı Davranışlarını Belirleme Ölçeği", dördüncü bölümde öğretmenlerin örgütsel adalet algılarını belirlemek amacıyla "Örgütsel Adalet Ölçeği" ve son olarak beşinci bölümde ise öğretmenlerin okul müdürüne güvenine ilişkin algılarını belirlemek amacıyla "Müdüre Güven Ölçeği" yer almıştır. Araştırmada nitel verilerin analizinde, betimsel analiz ve içerik analizi; nicel verilerin analizinde ise betimsel istatistik analizleri, t-testi, tek yönlü varyans analizi, basit ve çoklu doğrusal regresyon analizi yapılmış, eta kare (η2) ve Cohen's d katsayıları hesaplanmıştır. Araştırmada okul müdürlerinde kayırmacı kişilik özelliklerine ilişkin öğretmen ve müdür görüşlerinin "Yetersizlik" ve "Olumsuz kişilik özellikleri" temaları altında yer aldığı görülmüştür. okul müdürlerinde kayırmacı kişilik özelliklerine ilişkin müdürlerin görüşleri "Olumsuz kişilik özellikleri" ve "Yetersizlik" temaları altında toplanmıştır. Okul müdürlerinin hangi konularda kayırmacı davranışlar sergilediklerine ilişkin öğretmen ve müdür görüşlerinin "Yasal konularda Esneklik" ve "Gelir Konuları" temaları altında yer aldığı görülmüştür. Okul müdürlerinin hangi sebeplerle kayırmacılık yaptığına ilişkin öğretmen görüşlerinin "Kronizm" "Patronaj" "Nepotizm" ve "Diğer Sebepler" temaları altında yer aldığı belirlenmiştir. Okul müdürlerinin öğretmenlere ayrıcalık sağlamaları için ne tür davranışlar sergileyeceklerine ilişkin öğretmenlerin görüşleri "Hayır, ayrıcalık istemezdim." ve "Evet, ayrıcalık isterdim." temaları altında; okul müdürlerinin öğretmenlere ayrıcalık sağlamaları için ne tür davranışlar sergileyeceklerine ilişkin müdürlerin görüşleri ise "Performans" ve "Yeterlik" temaları altında değerlendirilmiştir. Öğretmenlerin kayırmacı bir tutumla karşılaştıklarında nasıl hissedeceklerine ilişkin öğretmen görüşleri "Öğretmen Duyguları" ve "Öğretmen Tepkileri" temaları altında değerlendirilmiştir. Okul müdürlerinin kayırmacı davranışlarının öğretmenlerin örgütsel adalet algılarını nasıl etkileyeceğine ilişkin öğretmenlerin görüşleri "Olumsuz Etkiler" teması altında; müdür görüşleri ise "Adaletsizlik" teması altında değerlendirilmiştir. Okul müdürlerinin kayırmacı davranışlarının, öğretmenlerin müdürlerine olan güvenini nasıl etkileyeceğine ilişkin öğretmen görüşlerinin "Güvenim sarsılır" teması altında toplandığı, müdür görüşlerinin ise "Güvensizlik" teması altında toplandığı görülmüştür. Araştırmada tüm kayırmacılık türlerinde öğretmenler, okul müdürlerinin düşük düzeyde kayırmacılık yaptıklarını ifade etmiştir. Kayırmacılığın, kronizm (eş-dost kayırmacılığı) türüne ilişkin öğretmen algılarında, cinsiyet değişkeni açısından kadınlar lehine anlamlı farklılığın bulunduğu görülmüştür. Kayırmacılığın politik kayırmacılık, kronizm, cinsiyet kayırmacılığı ve nepotizm türlerine ilişkin öğretmen algılarında, okul kademesi, kıdem ve sendika değişkeni açısından anlamlı farklılığın bulunmadığı görülmüştür. Öğretmenlerin kayırmacılığın kronizm, cinsiyet kayırmacılığı ve nepotizm türlerine ilişkin algılarında, cinsiyet değişkeni açısından anlamlı farklılık bulunurken, politik kayırmacılık türünde ise anlamlı farklılığın bulunmadığı görülmüştür. Örgütsel adalete ilişkin öğretmenlerin algıları açısından; örgütsel adalet ölçeğinin tamamında yer alan ifadelere "Oldukça katılıyorum." düzeyinde katıldıkları görülmüştür. Örgütsel adalete ilişkin öğretmenlerin algılarında, cinsiyet açısından erkek öğretmenler lehine anlamlı farklılığın bulunduğu görülmüştür. Öğretmenlerin örgütsel adalet algılarının, okul kademesi değişkeni açısından ilkokul lehine anlamlı bir biçimde farklılaştığı görülmüştür. Örgütsel adalete ilişkin öğretmenlerin algılarında, kıdem değişkeni açısından anlamlı farklılığın bulunmadığı görülmüştür. Örgütsel adalete ilişkin öğretmenlerin algılarında sendika değişkeni açısından anlamlı farklılığın bulunduğu görülmüştür. Örgütsel adalete ilişkin öğretmenlerin algılarında, empatik eğilim düzeyleri açısından yüksek düzeye sahip olanların lehine anlamlı bir biçimde farklılaştığı görülmüştür. Araştırmada öğretmenlerin okul müdürüne duydukları güvenin düzeyine ilişkin algıları; ölçeğin tamamında yer alan ifadelere "Oldukça katılıyorum." düzeyinde tespit edilmiştir. Öğretmenlerin okul müdürüne duyulan güven düzeyine ilişkin algılarının cinsiyet, kıdem ve sendika değişkenleri açısından anlamlı biçimde farklılaşmadığı; okul kademesi değişkeni açısından ise ilkokul öğretmenleri lehine anlamlı biçimde farklılaştığı görülmüştür. Diğer yandan öğretmenlerin okul müdürüne duydukları güven düzeyine ilişkin algılarının öğretmenlerin empatik eğilim düzeyi açısından anlamlı biçimde farklılaştığı görülmüştür. Araştırma sonuçlarına göre öğretmenlerin okul müdürüne duydukları güven düzeyi ile örgütsel adalet algıları arasında pozitif yönde, orta düzeye yakın ve anlamlı bir ilişki olduğu görülmüştür. Akraba, eş-dost, politik ve cinsiyet kayırmacılık türlerinin birlikte, öğretmenlerin örgütsel adalet algılarının anlamlı bir yordayıcısı olduğu görülmüştür. Yordayıcı değişkenlerle öğretmenlerin örgütsel adalet algıları arasındaki ilişkiler açısından, kayırmacılık türlerinin tamamında anlamlı, negatif ve düşük düzey bir ilişki olduğu belirlenmiştir. Bu dört kayırmacılık türünün birlikte, öğretmenlerin örgütsel adalet algılarına ilişkin toplam varyansın yaklaşık %11'ini açıkladığı saptanmıştır. Akraba, eş-dost, politik ve cinsiyet kayırmacılık türlerinin birlikte, öğretmenlerin okul müdürüne duydukları güven değişkeninin anlamlı bir yordayıcısı olduğu görülmüştür. Yordayıcı değişkenlerle öğretmenlerin okul müdürüne duydukları güven düzeyleri arasındaki ilişkiler açısından kayırmacılık türlerinin tamamında negatif ve yüksek düzey veya yüksek düzeye yakın bir ilişki olduğu belirlenmiştir. Bu dört kayırmacılık türünün birlikte, öğretmenlerin okul müdürüne duydukları güven düzeyine ilişkin toplam varyansın yaklaşık %59'unu açıkladığı saptanmıştır. Öğretmenlerin empatik eğilim düzeylerinin, örgütsel adalet algılarının anlamlı bir yordayıcısı olduğu görülmüştür. Öğretmenlerin empatik eğilim düzey değişkeni ile öğretmenlerin örgütsel adalet algıları arasında anlamlı, pozitif ve düşük düzey bir ilişki olduğu saptanmıştır. Ayrıca öğretmenlerin empatik eğilim düzeylerinin örgütsel adalet algılarına ilişkin toplam varyansın yaklaşık %11'ini açıkladığı tespit edilmiştir. Öğretmenlerin empatik eğilim düzeyinin, okul müdürüne duydukları güven düzeyinin anlamlı bir yordayıcısı olduğu görülmüştür. Öğretmenlerin empatik eğilim düzey değişkeni ile okul müdürüne duyulan güven düzeyi arasında anlamlı ve düşük düzey bir ilişki olduğu saptanmıştır. Ayrıca öğretmenlerin empatik eğilim düzeylerinin okul müdürüne duyulan güven düzeyine ilişkin toplam varyansın yaklaşık % 02'sini açıkladığı tespit edilmiştir. Araştırmadan elde edilen sonuçlara dayalı olarak çeşitli önerilerde bulunulmuştur. Anahtar Kelimler: Kayırmacılık, Nepotizm, Kronizm, Patronaj, Örgütsel Adalet, Müdüre Güven, Empatik Eğilim.

The purpose of this study is to determine the effects of school principals' favouritist behaviours on the teachers' empathic tendency levels the impact on confidence in the school principal. In the qualitative dimension of this research using the exploratory mixed method, case study design was used as the qualitative research design, and in the quantitative dimension of the research, the descriptive method based on the general survey model was used in determining the level of perception of school principals' loyalty behaviours according to the teachers' empathic tendency levels and the teachers' perception level on organizational justice perceptions. A causal comparative pattern was used to determine whether there was a significant difference in the perceptions of teachers', school principals' favouritism, organizational justice, and trust in relation to their school principals in terms of independent variables (gender, school type, seniority, union and empathic tendency level). On the other hand, the relational pattern was used to determine whether teachers' perceptions of organizational justice predicted perceptions of trust in the trust of school principals, teachers' perceptions of organizational justice, school principals' favouritism of teachers' influence on trust, teachers' empathic tendencies in organizational justice perceptions and empathic tendency of teachers'. The universe of the research constitutes 2022 teachers working in elementary schools, middle schools and high schools in Bingöl province within the academic year of 2017-2018. In terms of qualitative dimension, criteria sampling method which is one of the purpose sampling methods has been used and the study group consists of 16 school principals and 68 teachers. The quantitative sample of the study constituted 756 teachers selected using stratified sampling method. Qualitative data of the study were collected by semi-structured interview form. The quantitative data collection tool consists of five parts. In the first part, the Personal Information Form was used to obtain some personal information of the teachers to be used in the research. In the second part, the "Empathic Tendency Scale" was used to determine the teachers' empathic tendency levels. In the third chapter, 'The Scale of Determination of the School Principal's Favourability" developed by the researcher in order to determine the level of favouritism of the school principals, the "Organizational Justice Scale" in order to determine the teachers 'perceptions of organizational justice in the fourth chapter and finally in the fifth section the "Confidence in the School Principals Scale" in order to determine the perceptions of the teachers' confidence in the school principal. In this study, descriptive and content analysis in the analysis of qualitative data; descriptive statistical analyses, t-test, one-way analysis of variance, simple and multiple linear regression analysis were performed in the analysis of quantitative data, and eta square (η2) and Cohen's d coefficients were calculated. It has been observed that the opinions of the teachers and principals about the personality traits of the school principals with favouritism in the research are found under the themes of "Disability" and "Negative personality traits". According to the opinions of the principals regarding the personality traits of school principals with favouritism, they are collected under the themes of "Negative personality traits" and "Inadequacy". It was observed that, about in which subjects the school principals exhibited favourable behaviours, the opinions of the teachers and principals were included under the themes of "Legal Flexibility" and "Income Issues" It has been determined that the views of the teachers about the school principals' favouritist behaviours are under the themes of "Cronyism", "Patronage", "Nepotism" and "Other Causes". Teachers' views on what kind of behaviours the school principals will exhibit to give teachers a privilege are grouped under the themes "No, I would not want a privilege" and "Yes, I would want a privilege", and it was seen that the opinions of the principals about what kind of behaviours the school principals will exhibit for the privilege of the teachers were evaluated under the themes of "Performance" and "Proficiency". Teacher opinions about how teachers will feel when they meet with a favourable attitude were evaluated under the themes of "Teacher Feelings" and "Teacher Responses". It was observed that teachers' views on how school principals' favourable behaviours affect teachers' perceptions of organizational justice were evaluated under the theme of "Negative Affects", and the views of the school principals were collected under the theme of "Injustice". It was observed that teachers' opinions about how school principals' favouritism affects teachers' trust in their principals were gathered under the theme of "Shake the Confidence", and the views of the directors were collected under the theme of "Lack of Confidence". In this survey, teachers in all types of favouritism in the research have stated that school principals did low-level favouritism. It has been found that in the perceptions of teachers about cronyism, there is a significant difference in the favouritism attitudes and behaviours of school principals in favour of women in terms of gender change. In the perceptions of teachers about political favouritism, cronyism, gender biases and nepotism, it was observed that there was no significant difference in favouritism attitudes and behaviours of school principals in terms of school type, seniority and union variance. In the perceptions of teachers about cronyism, gender biases and nepotism; there was a significant difference in terms of gender bias; and it was seen that there was no significant difference in the type of political favouritism. In terms of teachers' perceptions regarding organizational justice; it was seen that the teachers participated at the level of "I strongly agree" on the statements that are in the whole of the organizational justice scale. In the perceptions of teachers' related to organizational justice, it was observed that there was a significant difference in favour of male teachers in terms of gender. It was seen that teachers' perceptions of organizational justice - in terms of school type variance – changed significantly in favour of primary school. It was seen that there was no significant difference in the perceptions of teachers related to organizational justice in terms of seniority variance. It was observed that there was a significant difference in the perceptions of teachers related to organizational justice in terms of union variance. In the perceptions of teachers on organizational justice, it was found that it differed significantly in favour of teachers who had a high level of empathetic tendency. In terms of teachers' perceptions about the level of confidence in the school principal, it was seen that the teachers participated at the level of "I strongly agree" on the statements that are in the whole of the "Confidence in the School Principals Scale". In the teachers' perceptions of their level of confidence in the school principal, there was no significant difference in terms of gender, seniority, and union variances. In the teachers' perceptions of their level of confidence in the school principal; it was seen that there was a significant difference in favour of primary school in terms of school type variance. In the teachers' perceptions of their level of confidence in the school principal; it was seen that there was no significant difference in terms of seniority and union variances. In the teachers' perceptions of their level of confidence in the school principal; it was seen that there was a significant difference in terms of empathetic tendency level variance. According to the results of the research; it was found that there was a positive, close to medium-level, and significant connection between teachers' level of confidence in the school principal and teachers' perceptions of organizational justice. It was seen that the types of relative, acquaintances, political and gender-favouritism were a significant predictor of teachers' perceptions of organizational justice. In terms of the connections between predictor variables and teachers' perceptions of organizational justice, it was determined that there was a significant, negative and low level connection in all of the types of favouritism. It was found that these four types of favouritism explain about 11% of the total variance of teachers' perceptions of organizational justice. It was seen that the types of relative, acquaintances, political and gender-favouritism were a significant predictor of the variance of teachers' confidence in the school principal. In terms of the connections between predictor variables and teachers' level of confidence in the school principal, it was determined that there was a negative and high level, or close to a high level connection in all of the types of favouritism. It was found that these four types of favouritism explain about 59% of the total variance of teachers' level of confidence in the school principal. It was seen that teachers' empathetic tendencies were a significant predictor of teachers' perceptions of organizational justice. It was determined that there was a significant, positive and low level connection between teachers 'empathetic tendency level variable and teachers' perceptions of organizational justice. It was also found that teachers' empathetic tendency levels explaın about 11% of the total variance related to perceptions of organizational justice. Teachers' empathetic tendency was found to be a significant predictor of level of confidence in the school principal. It was determined that there was a significant and low level connection between the teachers' empathetic tendency level variance and the level of confidence in the school principal. It was also found that the teachers' empathetic tendency levels explain about 02% of the total variance related to the level of confidence in the school principal. There are several suggestions in parallel with the results that gained from the research. Key Words: Favoritism, Nepotism, Cronyism, Patronage, Organizational Justice, School Directors Confidence, Empathic Tendency.