Dilbilimsel tefsirde farklılaşma süreci (Cârullah ez-Zemahşerî'nin el-Keşşâf isimli tefsiri örneği)

Abstract

Dilbilimsel tefsir Kur'an'ın doğru anlaşılmasında önemli bir etkiye sahiptir. Bu nedenle bu tefsir faaliyeti çok erken bir dönemde ortaya çıkmış ve modern dönemde de etkinliğini sürdürmüştür. Uzun bir zaman dilimini kapsayan bu süreçte dilbilimsel tefsir faaliyetleri farklı değişim ve dönüşümlere sahne olmuş ve bunun neticesinde çok kıymetli eserler kaleme alınmıştır. Bu anlamda dilbilimsel tefsir faaliyetlerindeki değişim ve dönüşümlerin belirlenerek bir dönemlendirme modelinin sunulması, hem bu alanda telif edilmiş eserlerin genel yöntem ve içeriğinin belirlenmesinde hem de dilbilimsel tefsir faaliyetlerindeki bilimsel ilerlemenin tespit edilmesinde önem arz etmektedir. Dilbilimsel tefsir alanında birçok eser kaleme alınmış ve tarihi seyir içerisinde bu alanda kaleme alınan eserlerden birçoğu incelenmiş olmasına rağmen bu uzun zaman dilimini kapsayan bir dönemlendirme modeli sunulmamıştır. Bu araştırma, mevzubahis eksikliği ortadan kaldırmak amacıyla bir dönemlendirme modeli sunmaktadır. Bu amaç doğrultusunda ilk dönem dilbilimsel tefsir faaliyetlerinde öne çıkan birçok eser incelenerek muhteva ve yöntem bakımından benzerlikleri ve farklılıkları tespit edilmeye çalışılmıştır. İlk dönem dilbilimsel tefsir faaliyetlerinden, sonraki dönem dilbilimsel tefsir faaliyetlerine geçişte Zemahşerî'nin Keşşâf tefsiri üzerinde durulmuş ve mevcut farklılaşma izleri ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. İlgili eserin tercih edilmesinde ise özellikle bu eserin tefsir tarihinde önemli bir konumunun bulunması ve tefsir literatüründeki birçok eser üzerindeki görülebilir etkisinin olması rol oynamıştır. Ayrıca bu farklılaşmaya neden olan faktörler de tek tek sıralanmıştır. Zemahşerî ve sonrası dönemde öne çıkan eserler hakkında da genel bilgiler verildikten sonra dilbilimsel tefsir tarihi genel olarak üç ana döneme ayrılmıştır: Zemahşerî öncesi dönem, klasik dönem; Zemahşerî dönemi, farklılaşma dönemi; Zemahşerî sonrası dönem de modern dönem olarak isimlendirilmiştir.

Linguistic exegesis has a significant impact on understanding the Qur'ān aright. For that reason, this kind of exegetical activities had started very early on, and has claimed its influence through the modern times. During the course of these long process linguistic exegesis activities witnessed many different changes and transformations, and gave many invaluable works as outputs. In this context, putting forward a model of periodization for these changes and transformations become more of an issue in terms of examining general methodology and contents of these works and both determining the scientific improvement within the activities of linguistic exegesis. Although many works written in this field and many of the works written in the field of linguistic exegesis studied widely, a model of periodization for this long period of time is not yet put forth. This study, aiming at bridging this gap, comes up with a model of periodization. In line with this aim, it is tried to compare and contrast the early prominent works within the activities of linguistic exegesis. Then, in transition to the subsequent linquistic exegesis activities the importance of al-Zamakhsharī's al-Kashshāf was revealed and existing differentation axes tried to be put forward. During the selection of the subject work, the work's place within the history of exegesis and its visible impacts on many of the other works throughout the whole literature of the exegesis, played a pivotal role. Still, factors caused differentiation were listed individually as well. After giving main information about the leading works in the post-Zamakhsharī period, the history of linguistic exegesis was divided into three main periods: the pre-Zamakhsharī period, i.e. classical period; Zamakhsharīan period, i.e. transformative period and lastly the post-Zamakhsharī period, i.e. modern period.