Bu doktora tez çalışması İsmail Hakkı Bursevî'nin 'Rûhu'l-Beyân' adlı tefsirindeki, usûl-i fıkıh ve fürû'a dair görüşlerinin ortaya çıkarılması amacıyla yapılmıştır. Çalışmamızı bu tefsiri esas alarak yapmamızın temel sebeplerinden birisi bu eserin işârî/tasavvufî tefsir özelliği taşımasıdır. İşârî (tasavvufî) tefsir, mutasavvıf müfessirin Kur'an ayetlerini okuduğunda kalbine doğan manalar ile oluşturulan tefsir olduğundan kendine has özelliklere sahip bir tefsir türüdür. Ahkam ayetlerinden hüküm çıkarma faaliyeti ise fıkıh usulü kaideleri çerçevesinde objektif kurallara tabi olan bir eylemdir. Bu nedenle işârî bir tefsirin ahkam ayetlerine yaklaşımının ve yorumlama metodunun tespit edilmesinin önemli bir gereklilik olduğunu düşünüyoruz. Tezimiz dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde tefsir, te'vil, işârî tefsir kavramları hakkında açıklamalarda bulunulmuştur. İkinci bölümde İsmail Hakkı Bursevî'nin hayatı ve ilmî kişiliği üzerinde durulmuş, 'Rûhu'l-Beyân' tefsiri hakkında bilgiler verilmiştir. Üçüncü ve dördüncü bölümler tezimizin ana bölümlerini teşkil etmektedir. Üçüncü bölümde İsmail Hakkı Bursevî'nin ahkam ayetlerini yorumlama metodu, fıkıh usulü sistematiği ve kuralları çerçevesinde değerlendirilmiştir. Dördüncü bölümde ise Bursevî'nin fürû'a dair görüşleri ele alınarak değerlendirilmeleri yapılmıştır. Bursevî'nin ahkam ayetlerini yorumlama ve fürû'a dair görüşlerinin incelenmesi sonucu elde edilen bulgular 'sonuç' kısmında özetlenerek aktarılmıştır. Çalışmamızda işârî tefsirlerin fıkhî yönüne dair önemli tespit ve bulguların ortaya konulduğu kanaatindeyiz. Bu çalışma neticesi gördük ki, tasavvufî tefsir yazan mutasavvıflar genel fıkıh kaynaklarından ayrıca ilham, keşf ve rüya gibi tasavvufî bilgi kaynaklarını da kullanmaktadırlar. Ayrıca müçtehitlerce ortaya konulmuş mevcut fıkhî hükümleri tercih konusunda da bir takım tasavvufî ilkeler çerçevesinde hareket etmektedirler. Bu durum fıkhî hükümlerin tasavvuf mensuplarının yaşamlarına aktarılması üzerinde tasavvufî anlayışın etkilerinin mevcut olduğunu göstermektedir.
This doctoral thesis study was carried out in order to reveal the views of İsmail Hakkı Bursevî on the usul-i fiqh and füru al-fiqh in his interpretation of "Rûhu'l-Beyân". One of the main reasons for our work based on this commentary is that this work has the feature of an Ishari/Sufi commentary. Ishari (mystical) tafsir is a type of tafsir that has its own unique features since it is a tafsir created with meanings born to the heart of a sufi commentator when he reads the Qur'an. The work of making judgements from the provision verses is an action that is subject to objective rules within the framework of the rules of fiqh. Therefore, we think that it is an important requirement to determine the approach of and method of interpretation the ishari tafsir to the provision verses. Our thesis consists of four section. In the first section, the concepts of tafsir, ta'wil and ishari tafsir are explained. In the second the life and scientific personality of Ismail Hakkı Bursevi has been emphasized and also some information has been given about Tafsir of "Ruhul Beyan". Third and fourth sections constitute the main chapters of our thesis. In the third section, the interpretation method of the provisions verses by Ismail Hakkı Bursevi was evaluated within the scope of the systematics and rules of usul al-fiqh. In the fourt section, Bursevi's opinions about furu al-fiqh is discussed and interpreted. The findings obtained as a result of the interpretation of the provisions verses and the examination of his view on furu al-fiqh were summarized in the section of conclusion. In our study, we believe that impotant determinations and findings regarding the fiqh aspect of ishari tafsir are revealed. We see in the consequence of this work that sufi mufassirs use not only common fiqh resources bu also sufistic konowledge sources such us inspiration, clairvoyance and dream. When they choose and prefer the decrees of fiqh set forth by the scholars of islamic law (mujtahids) they also conduct within the scope of sufi principles. This situation shows that there are effects of sufistic perspective while transfer the provisions of fiqh on the lives of sufi members.
